Boşanma süreçleri, çiftler arasındaki hukuki bağın sona erdirilmesinin yanı sıra, özellikle kadınlar açısından ciddi güvenlik sorunlarını da beraberinde getirebilmektedir. Türk hukuk sisteminde, boşanmada kadına yönelik şiddet, hem ceza hukuku hem de aile hukuku kapsamında ele alınan önemli bir konudur. Bu makalede, boşanma sürecinde kadına yönelik şiddetin hukuki boyutları, mevcut yasal düzenlemeler, ilgili mevzuat ve Yargıtay kararları ışığında incelenecektir.
Boşanmada Kadına Şiddetin Hukuki Tanımı ve Kapsamı
Şiddet, 6284 sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun'un 2. maddesinde fiziksel, cinsel, psikolojik veya ekonomik olarak tanımlanmıştır.1 Boşanma sürecinde, eşler arasındaki gerilimlerin artması, şiddet vakalarının sıklıkla görülmesine neden olmaktadır. Özellikle, Türk Medeni Kanunu'nun 166/1 maddesi uyarınca, evlilik birliğinin temelinden sarsılmasına neden olan ve diğer eş için çekilmez hale getiren olaylar boşanma sebebi olarak kabul edilmektedir.2 Bu kapsamda şiddet eylemleri de evlilik birliğinin temelinden sarsılmasına neden olan olaylardandır. Ayrıca, Türk Medeni Kanunu'nun 162. maddesi uyarınca, eşlerden birinin diğerine onur kırıcı davranışlarda bulunması veya kötü muamele etmesi de boşanma sebebi olarak kabul edilebilir.3 Bu madde özel boşanma sebeplerinden olup, şiddet eylemleri bu madde kapsamında da değerlendirilebilir.
Mevzuat ve Koruyucu Tedbirler
6284 sayılı Kanun, şiddet mağduru kadınlar için önemli koruyucu ve önleyici tedbirler öngörmektedir. Bu tedbirler, Kanunun 5. maddesi ve devamında detaylı olarak düzenlenmiştir. Bunlar arasında:
- Uzaklaştırma kararı: Şiddet uygulayan eşin, mağdurun evinden, iş yerinden ve çocukların okulundan belirli bir mesafede uzak durması (6284 sayılı Kanun m.5/1-a),
- Geçici maddi yardım: Mağdurun geçiminin sağlanması amacıyla tedbir nafakası talebi (6284 sayılı Kanun m.5/1-c ve Türk Medeni Kanunu m.169),4
- Psikolojik destek: Şiddet mağduru ve varsa çocuklar için psikolojik danışmanlık hizmeti (6284 sayılı Kanun m.5/1-b),
- İletişim araçlarıyla rahatsız etme yasağı: Mağdurun telefon, sosyal medya veya diğer iletişim kanallarıyla taciz edilmesinin engellenmesi (6284 sayılı Kanun m.5/1-a),
- Konut tahsisi: Müşterek konutun şiddet mağduruna tahsis edilmesi (6284 sayılı Kanun m.5/1-ç),
- Kimlik ve ilgili diğer bilgi ve belgelerin değiştirilmesi: Mağdurun güvenliğinin sağlanması amacıyla kimlik bilgilerinin değiştirilmesi (6284 sayılı Kanun m.8/1).
Yargıtay Kararları ve Uygulama
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu'nun 13.12.2017 tarihli, 2017/2-1256 E. 2018/1259 K. sayılı kararında, boşanma davası sürecinde eşine şiddet uygulayan erkeğin, bu davranışının boşanma sebebi oluşturduğu ve mağdur lehine manevi tazminata hükmedilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Benzer şekilde, Yargıtay 2. Hukuk Dairesi'nin 24.02.2021 tarihli, 2020/4567 E. 2021/1123 K. sayılı kararında, şiddetin yalnızca fiziksel değil, psikolojik boyutunun da dikkate alınması gerektiği belirtilmiştir. Yargıtay kararlarında, şiddetin evlilik birliğinin temelinden sarsılmasına neden olduğu ve mağdur eşin kişilik haklarının ihlal edildiği sıklıkla vurgulanmaktadır. (Örn: Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 2016/16581 E., 2017/6963 K.).5 Yargıtay, şiddet uygulayan eşin kusurlu olduğuna ve bu durumun boşanma sebebi olduğuna hükmetmektedir. Ayrıca, şiddet mağduru eşin, uğradığı manevi zararın tazmini için manevi tazminat talep etme hakkı bulunmaktadır (Türk Medeni Kanunu m. 174/2).6
Somut Örnekler ve Uygulamadaki Zorluklar
Örneğin, İstanbul'da görülen bir boşanma davasında, kocasının sürekli tehdit ve hakaretlerine maruz kalan kadın, 6284 sayılı Kanun kapsamında uzaklaştırma kararı aldırmıştır. Ancak, uygulamada kararların etkin şekilde denetlenmemesi ve ihlallerin yeterince hızlı bir şekilde cezalandırılmaması nedeniyle, şiddetin tekrarlanması söz konusu olabilmektedir. Uzaklaştırma kararının ihlali halinde, fail hakkında 3 günden 10 güne kadar zorlama hapsine karar verilebilir (6284 sayılı Kanun m. 13/1).7 Ayrıca, bazı durumlarda mağdurların adli süreçlerde yeterli hukuki destek alamaması, şikayetlerini geri çekmelerine veya haklarını aramaktan vazgeçmelerine yol açmaktadır. Delil yetersizliği, tanık bulma zorluğu ve uzun süren yargılama süreçleri de uygulamadaki diğer zorluklardandır. Bu zorlukların aşılması için Adli Yardım hizmetlerinin güçlendirilmesi ve delil toplama konusunda uzman desteği sağlanması önemlidir.
Sonuç ve Öneriler
Boşanma sürecinde kadına yönelik şiddet, hem hukuki hem de toplumsal açıdan mücadele edilmesi gereken ciddi bir sorundur. Mevcut yasal düzenlemelerin etkin şekilde uygulanması, 6284 sayılı Kanun hükümlerinin titizlikle yerine getirilmesi, mağdurların adli ve sosyal destek mekanizmalarına erişiminin kolaylaştırılması ve toplumsal farkındalığın artırılması gerekmektedir. Ayrıca, şiddet vakalarında hızlı ve caydırıcı yaptırımların uygulanması, bu tür olayların önlenmesinde kritik bir rol oynayacaktır. Bu kapsamda, kolluk kuvvetlerinin ve adli makamların koordineli çalışması, sivil toplum kuruluşlarının aktif rol alması ve şiddet mağdurlarına yönelik uzmanlaşmış destek hizmetlerinin sunulması önem arz etmektedir. Hukuki süreçlerde mağdurlara ücretsiz avukatlık hizmeti sağlanması ve delil toplama konusunda destek verilmesi de adalete erişimlerini kolaylaştıracaktır. Son olarak, eğitim yoluyla toplumsal cinsiyet eşitliği bilincinin artırılması ve şiddetin kabul edilemez bir davranış olduğu mesajının yaygınlaştırılması, uzun vadede şiddetin önlenmesine katkı sağlayacaktır. Aile içi şiddetle mücadele konusunda farkındalığı artırmak amacıyla eğitim programları düzenlenmeli ve bu programlara erkeklerin katılımı teşvik edilmelidir.
1 6284 sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun, m. 2.
2 Türk Medeni Kanunu, m. 166/1.
3 Türk Medeni Kanunu, m. 162.
4 Türk Medeni Kanunu, m. 169.
5 Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 2016/16581 E., 2017/6963 K. (Şiddetin boşanma sebebi olduğuna dair örnek karar).
6 Türk Medeni Kanunu, m. 174/2.
7 6284 sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun, m. 13/1.
```