Çocukların Velayeti ve Ziyaret Hakkı Düzenlemeleri

Boşanma süreci, yetişkinler için zorlu olduğu kadar, çocuklar için de travmatik bir deneyim olabilir. Bu süreçte, çocukların en iyi şekilde korunması ve gelişimlerinin desteklenmesi büyük önem taşır. Velayet ve ziyaret hakkı düzenlemeleri, boşanma sonrası çocukların yaşamlarını şekillendiren en önemli unsurlardır. Bu rehberde, velayet ve ziyaret hakkı konularını, güncel mevzuat ve Yargıtay kararları ışığında, anlaşılır bir dille ele alacağız.

Velayet Nedir?

Velayet, çocuğun bakımı, eğitimi, korunması, temsil edilmesi ve yönetimi gibi hak ve yükümlülükleri içeren bir kavramdır. Boşanma durumunda, velayet hakkı genellikle anne veya babadan birine verilir. Ancak, velayetin kime verileceği kararı, çocuğun üstün yararı gözetilerek verilir. Türk Medeni Kanunu'nun 335. maddesi uyarınca, ergin olmayan çocuk, ana ve babasının velayeti altındadır. Evlilik birliği devam ettiği sürece ana ve baba velayeti birlikte kullanır. Boşanma halinde ise mahkeme, velayeti eşlerden birine verirken çocuğun üstün yararını dikkate alır. (TMK m. 336, 337) Velayet hakkı, sadece anne ve babaya aittir; üçüncü kişilere (örneğin büyükanne veya büyükbabaya) velayet verilmesi istisnai durumlarda ve çocuğun menfaati gerektirdiğinde mümkündür.

Velayetin Belirlenmesinde Dikkate Alınan Faktörler

Mahkeme, velayet kararını verirken çeşitli faktörleri göz önünde bulundurur. Bu faktörler, çocuğun üstün yararını belirlemeye yönelik olup, her somut olayda farklı ağırlıklara sahip olabilir. Bu faktörler şunlardır:

• Çocuğun yaşı ve gelişim düzeyi


• Çocuğun fiziksel, duygusal, ahlaki ve eğitsel ihtiyaçları


• Anne ve babanın çocuğa karşı tutumları, ilgileri ve şefkatleri


• Anne ve babanın çocuğun eğitimine katkıları ve bu konudaki yaklaşımları


• Anne ve babanın çocuğun sağlıklı gelişimini destekleme kapasiteleri (mali imkanlar, psikolojik durum, yaşam tarzı vb.)


• Çocuğun tercihi (özellikle idrak çağında olan çocuklar için) (TMK m. 339/2)


• Anne ve babanın yaşam koşulları, sosyal çevreleri ve çocuğa sunabilecekleri imkanlar


• Kardeşlerin ayrılmaması ilkesi (mümkün olduğunca kardeşlerin birlikte büyümesi amaçlanır)


• Velayet talep eden ebeveynin, diğer ebeveyn ile çocuğun ilişkisini destekleme ve teşvik etme eğilimi


• Ebeveynlerin çocuğa karşı geçmişteki davranışları (ihmal, istismar, şiddet vb.)

Yargıtay kararlarında da sıklıkla vurgulandığı üzere, velayet kararı verilirken çocuğun fiziksel, ahlaki, sosyal, duygusal ve zihinsel gelişimi için en uygun ortamın sağlanması amaçlanır. Örneğin, Yargıtay 2. Hukuk Dairesi'nin 2016/15546 E., 2017/4851 K. sayılı kararında, "Velayet düzenlemesinde asıl olan, çocuğun menfaatidir. Çocuğun menfaati ise, onun bedensel, zihinsel, ahlaki, sosyal ve duygusal yönden en iyi şekilde gelişmesini sağlayacak ortamın yaratılmasıdır." şeklinde hüküm kurulmuştur. (Benzer kararlar için bkz. Yargıtay 2. HD, 2017/345 E., 2017/10236 K.; Yargıtay 2. HD, 2018/1854 E., 2018/12547 K.)

Ziyaret Hakkı (Kişisel İlişki Kurma Hakkı) Nedir?

Velayet kendisine verilmeyen ebeveynin, çocuğuyla kişisel ilişki kurma hakkıdır. Ziyaret hakkı, çocuğun hem anne hem de babasıyla sağlıklı, düzenli ve sürekli bir ilişki sürdürmesini sağlamayı amaçlar. Türk Medeni Kanunu'nun 323. maddesi uyarınca, "Ana ve babadan her biri, diğerinin kişiliği, eğitimi, ahlakı veya sağlığı yönünden çocuk için tehlike oluşturmadıkça, çocuk ile kişisel ilişki kurma hakkına sahiptir." Bu hak, sadece ebeveynlere değil, torunlarla kişisel ilişki kurulmasında büyük anne ve büyük babalara da tanınabilir (TMK m. 325). Ziyaret hakkı, çocuğun üstün yararı doğrultusunda kullanılmalıdır.

Ziyaret Hakkının Düzenlenmesi

Ziyaret hakkı, mahkeme tarafından çocuğun yaşına, gelişimine, ihtiyaçlarına ve okul durumuna uygun olarak düzenlenir. Ziyaret hakkı düzenlemesi genellikle şu unsurları içerir:

• Hafta sonu ziyaretleri (genellikle bir veya iki haftada bir)


• Bayram ve tatil ziyaretleri (dini bayramlar, resmi tatiller)


• Yaz tatili ziyaretleri (süresi çocuğun yaşına ve okul durumuna göre değişir)


• Özel günlerde (doğum günü, karne günü vb.) ziyaretler


• Görüntülü görüşme (Skype, Facetime, WhatsApp vb. aracılığıyla) (özellikle şehir dışında yaşayan ebeveynler için önemlidir)

Ziyaret hakkı düzenlenirken, çocuğun okul programı, dersleri, sosyal aktiviteleri, kursları ve diğer önemli etkinlikleri de dikkate alınır. Amaç, çocuğun yaşamını mümkün olduğunca az etkileyerek, her iki ebeveyniyle de sağlıklı ve düzenli bir ilişki sürdürmesini sağlamaktır. Ziyaretler, çocuğun huzurunu bozmayacak ve gelişimini olumsuz etkilemeyecek şekilde planlanmalıdır.

Ziyaret Hakkının Kısıtlanması veya Kaldırılması

Ziyaret hakkı, çocuğun üstün yararı gerektirdiği takdirde kısıtlanabilir, denetimli hale getirilebilir veya tamamen kaldırılabilir. Örneğin, velayet hakkı sahibi olmayan ebeveynin çocuğa karşı şiddet uygulaması, ihmalkar davranması, alkol veya uyuşturucu bağımlılığı olması, çocuğun psikolojik sağlığını olumsuz etkileyecek davranışlarda bulunması veya çocuğun kaçırılması tehlikesi bulunması durumunda, ziyaret hakkı kısıtlanabilir, denetimli hale getirilebilir veya kaldırılabilir. (TMK m. 324) Denetimli ziyaret hakkı, ziyaretlerin bir pedagog, sosyal hizmet uzmanı veya güvenilir bir üçüncü kişi eşliğinde gerçekleştirilmesi anlamına gelir. Yargıtay kararlarında da bu husus sıklıkla vurgulanmaktadır. Yargıtay 2. Hukuk Dairesi'nin 2015/18815 E., 2016/11438 K. sayılı kararında, "Çocuğun menfaati gerektirdiği takdirde, kişisel ilişki düzenlemesi değiştirilebilir, hatta tamamen kaldırılabilir." şeklinde hüküm kurulmuştur. (Benzer kararlar için bkz. Yargıtay 2. HD, 2017/1546 E., 2017/7548 K.; Yargıtay 2. HD, 2019/456 E., 2019/8754 K.)

Velayet ve Ziyaret Hakkı Davası Nasıl Açılır?

Velayet ve ziyaret hakkı davaları, boşanma davası ile birlikte (boşanma davasının fer'i niteliğinde) veya boşanma davasından sonra ayrı bir dava olarak açılabilir. Dava, çocuğun yerleşim yerindeki Aile Mahkemesi'nde açılır. (Hukuk Muhakemeleri Kanunu m. 6) Dava dilekçesinde, velayet veya ziyaret hakkı talebinin gerekçeleri açıkça belirtilmelidir. Dilekçeye, çocuğun doğum belgesi, nüfus kayıt örneği, anne ve babanın gelir durumunu gösteren belgeler, ikametgah belgeleri, sabıka kayıtları ve varsa diğer deliller (fotoğraflar, videolar, tanık listesi, uzman raporları vb.) eklenmelidir. Dava açılırken, harç ve gider avansı ödenmesi gerekmektedir.

Dava Süreci

Dava açıldıktan sonra, mahkeme taraflara dava dilekçesini ve duruşma gününü tebliğ eder. Duruşmada, tarafların beyanları alınır, delilleri incelenir ve gerekirse tanık dinlenir. Mahkeme, çocuğun menfaatlerini en iyi şekilde korumak için, pedagog, psikolog veya sosyal hizmet uzmanından rapor alabilir. Uzman, çocukla görüşerek, çocuğun tercihleri, ihtiyaçları ve duygusal durumu hakkında mahkemeye bilgi verir. Ayrıca, anne ve babanın çocuğa karşı tutumları, yaşam koşulları ve ebeveynlik becerileri de değerlendirilir. İdrak çağındaki çocuğun beyanları da mahkeme tarafından dikkate alınır (TMK m. 339/2). Tüm delillerin değerlendirilmesinden sonra, mahkeme velayet ve ziyaret hakkı konusunda bir karar verir. Mahkeme kararına karşı, istinaf ve temyiz yolları açıktır.

Örnek Durumlar

• Örnek 1: Anne çalışıyor ve çocuğa bakacak yeterli zamanı yok, baba ise işini bırakmış veya evden çalışıyor ve çocuğuna bakmaya daha fazla vakit ayırabiliyor. Bu durumda mahkeme, çocuğun menfaatlerini gözeterek velayeti babaya verebilir.


• Örnek 2: Baba, çocuğunu hafta sonları düzenli olarak ziyaret ediyor, onunla oyunlar oynuyor, ödevlerine yardım ediyor ve çocuğun sosyal aktivitelerine katılıyor. Ancak, anne babanın çocuğa kötü örnek olduğunu (örneğin, alkol veya uyuşturucu kullandığını) iddia ediyor. Mahkeme, bu durumda çocuğun menfaatlerini gözeterek, babanın ziyaret hakkını kısıtlayabilir veya denetimli hale getirebilir.


• Örnek 3: Çocuk 12 yaşında ve anne babası boşanmak üzere. Çocuk, mahkemede babasıyla yaşamak istediğini açıkça belirtiyor ve bu isteğinin nedenlerini açıklıyor. Mahkeme, çocuğun bu tercihini, yaşı ve olgunluğu dikkate alarak, velayet kararında etkili bir faktör olarak değerlendirebilir.


• Örnek 4: Anne, çocuğun babasıyla görüşmesini sürekli olarak engelliyor ve babayı kötüleyerek çocuğun babasına karşı olumsuz duygular beslemesine neden oluyor. Bu durumda mahkeme, annenin bu davranışının çocuğun psikolojik sağlığına zarar verdiğini tespit ederse, velayeti babaya verebilir veya annenin ziyaret hakkını kısıtlayabilir.

Sonuç ve Öneriler

Velayet ve ziyaret hakkı düzenlemeleri, boşanma sonrası çocukların yaşamlarını doğrudan etkileyen önemli kararlardır. Bu kararların, çocuğun üstün yararı gözetilerek, objektif ve adil bir şekilde verilmesi büyük önem taşır. Ebeveynlerin, boşanma sürecinde çocuklarının ihtiyaçlarını ön planda tutmaları, aralarındaki anlaşmazlıkları bir kenara bırakarak, çocuklarının sağlıklı gelişimini desteklemeleri gerekmektedir. Unutulmamalıdır ki, velayet ve ziyaret hakkı davaları, birer "kazanma" veya "kaybetme" yarışı değil, çocukların geleceği için en doğru kararı verme sürecidir. Bu süreçte, bir avukattan hukuki destek almak, haklarınızı en iyi şekilde korumanıza ve çocuğunuzun menfaatlerini en üst düzeyde gözetmenize yardımcı olacaktır. Ayrıca, aile danışmanlığı veya psikolojik destek almak da, boşanma sürecinin çocuklar üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmaya yardımcı olabilir.