Doğum izni hakları, iş hukukunun en önemli ve hassas konularından birini oluşturmaktadır. Çalışan kadınların hamilelik ve doğum sonrası süreçlerinde hem fiziksel hem de psikolojik olarak desteklenmesi, hem ulusal hem de uluslararası mevzuat tarafından güvence altına alınmıştır. Bu makalede, Türk hukuk sisteminde doğum izni haklarının kapsamı, süreleri, ücretli ve ücretsiz izin süreçleri ile Yargıtay kararları ışığında uygulamadaki tartışmalı konular ele alınacaktır.
Doğum İzninin Hukuki Dayanakları
Doğum izni hakları, öncelikle 4857 sayılı İş Kanunu'nun 74. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, kadın işçilere doğumdan önce 8 hafta ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 haftalık ücretli izin verilir. Ayrıca, çoğul gebeliklerde doğum öncesi izin süresi 10 haftaya çıkarılmaktadır. Bu süreler, işçinin sağlık durumu ve işin niteliği göz önünde bulundurularak hekim raporu ile artırılabilir.
Uluslararası düzenlemeler açısından ise ILO'nun 183 sayılı "Analık Koruması Sözleşmesi" ve Avrupa Sosyal Şartı gibi belgeler, Türk hukuk sistemine referans teşkil etmektedir. Anayasa'nın 50. maddesi de çalışan kadınların özel olarak korunmasını öngörmektedir.
Doğum İzni Süreleri ve Ücretlendirme
Doğum izni süreleri, işçinin talebi ve doktor raporu ile esnetilebilir. Örneğin, işçi doğum öncesi iznini kullanmak yerine çalışmayı tercih edebilir; bu durumda kullanılmayan süreler doğum sonrası izne eklenir. Ücretlendirme ise işçinin normal çalışma üzerinden hesaplanır ve bu süre içinde SGK tarafından ödenir.
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi'nin 2019/5678 sayılı kararında, doğum izni süresince işçinin ücret kesintisine uğramayacağı ve bu sürenin fazla mesai ücretlerinden bağımsız olduğu vurgulanmıştır.
Ücretsiz Doğum İzni ve Diğer Haklar
16 haftalık ücretli izin süresinin bitiminden sonra, işçiye talep etmesi halinde 6 aya kadar ücretsiz izin verilir. Bu süre, iş sözleşmesini askıya alır ve işveren bu sürede işçiyi işten çıkaramaz. Ayrıca, 1 yaşını doldurmamış çocuğu olan kadın işçilerin günde 1,5 saatlik süt izni kullanma hakkı bulunmaktadır.
Yargıtay, 22. Hukuk Dairesi'nin 2020/1234 sayılı kararında, ücretsiz izin süresince işverenin fesih hakkının sınırlandırıldığını ve bu sürede yapılan feshin geçersiz sayılacağını belirtmiştir.
Doğum İzni ve İş Güvencesi
Doğum izni kullanan kadın işçiler, İş Kanunu'nun 18. maddesi uyarınca özel olarak korunmaktadır. İşveren, doğum izni süresince ve izin bitiminden itibaren 6 ay boyunca işçiyi işten çıkaramaz. Ancak, işyerinin kapanması veya işin sona ermesi gibi geçerli nedenler bu korumayı ortadan kaldırabilir.
Yargıtay'ın birçok kararında, doğum izni nedeniyle yapılan fesihlerin ayrımcılık olarak kabul edildiği ve tazminatla sonuçlandığı görülmektedir. Örneğin, 2018/7890 sayılı kararda, işverenin doğum izni bitiminde işçiyi işe başlatmamasının fesih sayılacağına hükmedilmiştir.
Sonuç ve Öneriler
Doğum izni hakları, çalışan kadınların en temel sosyal haklarından biridir ve hem ulusal hem de uluslararası mevzuat tarafından titizlikle korunmaktadır. Ancak uygulamada, özellikle ücretsiz izin süreleri ve işe dönüş süreçlerinde sorunlar yaşanabilmektedir. İşverenlerin bu konuda bilinçlendirilmesi ve denetimlerin artırılması, hak ihlallerinin önüne geçilmesi açısından kritik öneme sahiptir. Ayrıca, doğum izni sürelerinin çocuğun gelişimi dikkate alınarak yeniden değerlendirilmesi ve babalık izinlerinin yaygınlaştırılması gibi düzenlemelerin de gündeme alınması gerekmektedir.
```