İcra Takibinde Borçlu Mallarının Araştırılması

İcra ve İflas Kanunu (İİK), alacaklıların haklarını etkin bir şekilde tahsil edebilmeleri için çeşitli imkanlar sunmaktadır. Bu imkanlardan en önemlilerinden biri, borçlunun malvarlığının tespit edilerek haczedilmesidir. Ancak, borçlunun malvarlığının tespiti her zaman kolay olmayabilir. Bu makalede, icra takibinde borçlu mallarının araştırılması yöntemleri, alacaklının yükümlülükleri ve bu süreçte dikkat edilmesi gereken hususlar detaylı bir şekilde incelenecektir.

I. Borçlu Mallarının Araştırılmasının Hukuki Dayanağı

İcra takibinde borçlu mallarının araştırılması, İİK'nın çeşitli maddelerinde düzenlenmiştir. Özellikle İİK'nın 4. ve devamı maddeleri genel haciz yoluyla takibi, 257. maddesi ihtiyati haczi düzenlerken, İİK'nın 78. maddesi ve devamı, haciz işlemlerine ilişkin genel hükümleri içerir. İİK'nın 82. ve devamı maddeleri ise haczi caiz olmayan malları düzenlemektedir. Ayrıca, İİK'nın 85. maddesi haczedilecek malların tespiti ve haczin nasıl yapılacağını düzenler. İİK'nın 106. maddesi ve devamı, taşınır ve taşınmaz malların haczi ve paraya çevrilmesi süreçlerini detaylı bir şekilde açıklamaktadır. Bu hükümler, alacaklıya borçlunun malvarlığını araştırma ve haczetme yetkisi verirken, aynı zamanda borçlunun da haklarını korumayı amaçlamaktadır.

II. Borçlu Mallarının Araştırılması Yöntemleri

Alacaklı, icra takibi sürecinde borçlunun malvarlığını tespit etmek için çeşitli yöntemlere başvurabilir. Bu yöntemler şunlardır:

A. Borçlunun Mal Beyanı

İİK'nın 74. maddesi uyarınca, borçluya mal beyanında bulunma yükümlülüğü getirilmiştir. Borçlu, kendisine tebliğ edilen ödeme emrinde belirtilen süre içinde malvarlığını eksiksiz ve doğru bir şekilde beyan etmek zorundadır. Gerçeğe aykırı beyanda bulunmak suç teşkil eder ve Türk Ceza Kanunu'nun 289. maddesi uyarınca cezai sorumluluğu beraberinde getirir. Mal beyanında bulunmamak veya gerçeğe aykırı beyanda bulunmak, İİK'nın 337. maddesi uyarınca ayrıca disiplin hapsi ile cezalandırılabilir. Mal beyanında bulunmama veya gerçeğe aykırı beyanda bulunma suçu, şikayete tabidir (İİK m. 347).

B. İcra Müdürlüğü Aracılığıyla Araştırma

Alacaklı, icra müdürlüğünden borçlunun malvarlığının araştırılmasını talep edebilir. İcra müdürlüğü, bu kapsamda Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü (TAKBİS), Emniyet Genel Müdürlüğü (POLNET/ARAÇ SORGULAMA), bankalar, SGK, vergi daireleri ve diğer ilgili kurumlara müzekkere yazarak borçlunun adına kayıtlı malvarlığı olup olmadığını sorabilir (İİK m. 89/1). Bu araştırma, alacaklının talebi üzerine ve masrafları alacaklı tarafından karşılanmak üzere yapılır. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun 93. maddesi uyarınca SGK'dan borçlunun sigortalılık bilgileri ve kayıtlı işyerleri de sorgulanabilir. Vergi dairelerinden borçlunun vergi kayıtları, mükellefiyet durumu ve aktif/pasif şirket ortaklıkları da tespit edilebilir. İcra müdürlüğü, alacaklının talebi üzerine borçlunun yurt dışı seyahat kayıtlarını da Emniyet Genel Müdürlüğü'nden sorabilir.

Örnek: Alacaklı, borçlunun adına kayıtlı bir araç olup olmadığını öğrenmek için Emniyet Genel Müdürlüğü'ne (POLNET/ARAÇ SORGULAMA) müzekkere yazılmasını talep edebilir. Aynı şekilde, borçlunun banka hesaplarının tespiti için Türkiye Bankalar Birliği Risk Merkezi'ne (eski adıyla Bankalararası Kredi ve Risk Merkezi - BKM) müzekkere gönderilebilir.

C. Üçüncü Kişilerden Bilgi Alma

Alacaklı, borçlunun malvarlığı hakkında bilgi sahibi olabilecek üçüncü kişilerden bilgi alabilir. Ancak, bu bilgilerin doğruluğu teyit edilmeli ve icra müdürlüğü aracılığıyla resmi olarak araştırılmalıdır. Üçüncü kişilerden alınan bilgiler, icra müdürlüğünün yapacağı araştırmalara yön vermek açısından faydalı olabilir. Bu türden elde edilen bilgiler doğrudan delil niteliği taşımaz, sadece araştırmaya yön verici niteliktedir.

D. Sosyal Medya ve İnternet Araştırmaları

Günümüzde sosyal medya ve internet, kişilerin malvarlığı hakkında ipuçları verebilir. Borçlunun sosyal medya hesapları, internet siteleri ve diğer online platformlardaki faaliyetleri incelenerek malvarlığına ilişkin bilgiler elde edilebilir. Ancak, bu bilgilerin doğruluğu her zaman kesin olmayabilir ve dikkatli değerlendirilmelidir. Bu türden elde edilen bilgiler doğrudan delil niteliği taşımaz, sadece araştırmaya yön verici niteliktedir. Kişisel verilerin korunması kanununa (KVKK) aykırı hareket edilmemelidir. 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu'na uygun hareket edilmelidir.

E. Adres Araştırması

Borçlunun MERNİS adresi dışında başka adreslerinin de tespiti önemlidir. Bu amaçla, alacaklı icra müdürlüğünden borçlunun elektrik, su, doğalgaz abonelikleri, telefon abonelikleri gibi adres bilgilerinin ilgili kurumlardan sorulmasını talep edebilir. Ayrıca, borçlunun SGK kayıtlarındaki işyeri adresleri de malvarlığı araştırması için önemlidir. İcra müdürü, borçlunun yerleşim yerini (ikametgahını) tespit için de gerekli araştırmaları yapabilir (İİK m. 77).

III. Alacaklının Yükümlülükleri ve Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Alacaklı, borçlu mallarının araştırılması sürecinde bazı yükümlülüklere sahiptir ve dikkat etmesi gereken hususlar bulunmaktadır:

• Masrafların Karşılanması: Borçlu mallarının araştırılması için yapılan tüm masraflar (müzekkere ücretleri, bilirkişi ücretleri, UYAP masrafları vb.) alacaklı tarafından karşılanır. Alacaklı, bu masrafları avans olarak icra dairesine yatırmakla yükümlüdür (İİK m. 59).


• İyi Niyet İlkesi: Alacaklı, borçlu mallarının araştırılması sürecinde dürüstlük kuralına (TMK m.2) uygun davranmalıdır. Hukuka aykırı yöntemlerle bilgi elde etmeye çalışmamalıdır.


• Haczedilemeyen Mallar: İİK'nın 82. maddesinde ve diğer ilgili mevzuatta sayılan haczedilemeyen mallar dikkate alınmalıdır. Bu malların haczi mümkün değildir. Örneğin, borçlunun ve ailesinin geçimi için zorunlu eşyalar, eğitim araçları, mesleki faaliyet için gerekli aletler gibi mallar haczedilemez. Ayrıca, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun'da da haczedilemeyecek mallara ilişkin hükümler bulunmaktadır.


• Zamanaşımı: Alacaklının, alacağını tahsil etme hakkı zamanaşımına uğrayabilir. Bu nedenle, icra takibi sürecini zamanında başlatmalı ve takip etmelidir. Alacağın türüne göre değişen zamanaşımı süreleri dikkate alınmalıdır (TBK m.146 vd.). Örneğin, genel zamanaşımı süresi 10 yıldır (TBK m. 146). Ancak, bazı alacaklar için özel zamanaşımı süreleri öngörülmüştür (örneğin, kira alacakları için 5 yıl).


• Kişisel Verilerin Korunması: Alacaklı, borçluya ait kişisel verileri elde ederken ve kullanırken Kişisel Verilerin Korunması Kanunu'na (KVKK) uygun hareket etmelidir. Hukuka aykırı veri elde etme veya yayma durumunda cezai sorumluluk doğabilir. 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu'na uygun davranılmalıdır.


• Haciz Talebinin Açık ve Net Olması: Alacaklı, haciz talebinde bulunurken hangi malların haczedilmesini istediğini açık ve net bir şekilde belirtmelidir. Mümkünse, malın niteliği, markası, modeli, seri numarası gibi bilgileri de vermelidir.

IV. Yargıtay Kararları Işığında Borçlu Mallarının Araştırılması

Yargıtay, borçlu mallarının araştırılması konusunda çeşitli kararlar vermiştir. Bu kararlar, icra müdürlüklerinin ve mahkemelerin uygulamalarına yön vermektedir.

Örnek Yargıtay Kararı: Yargıtay 12. Hukuk Dairesi'nin 2016/18278 E. , 2017/1368 K. sayılı kararında, "İcra müdürlüğünce, alacaklının talebi üzerine borçlunun malvarlığının tespiti için gerekli araştırmaların yapılması zorunludur. İcra müdürlüğü, alacaklının talebi üzerine, borçlunun üçüncü kişilerdeki hak ve alacaklarının haczi için gerekli işlemleri yapmakla yükümlüdür." şeklinde hüküm kurulmuştur.

Bu karar, icra müdürlüklerinin borçlu mallarının araştırılması konusunda aktif bir rol oynaması gerektiğini ve alacaklının taleplerini yerine getirmesi gerektiğini vurgulamaktadır. İcra müdürünün bu konudaki sorumluluğu, İİK'nın 85. maddesinde de açıkça belirtilmiştir.

V. Sonuç ve Öneriler

İcra takibinde borçlu mallarının araştırılması, alacaklının alacağını tahsil edebilmesi için kritik öneme sahiptir. Alacaklı, İİK'nın kendisine tanıdığı imkanları kullanarak borçlunun malvarlığını tespit etmeli ve haciz işlemlerini başlatmalıdır. Bu süreçte, icra müdürlüğü ile işbirliği yapmalı, masrafları karşılamalı ve dürüstlük kuralına uygun davranmalıdır. Ayrıca, Yargıtay kararlarını ve güncel mevzuatı takip ederek haklarını en iyi şekilde korumalıdır.

Öneriler:

• Alacaklılar, icra takibi başlatmadan önce borçlunun malvarlığı hakkında ön araştırma yapmalıdır. Bu, takip sürecinin daha hızlı ve etkili ilerlemesini sağlayacaktır.


• İcra müdürlüğünden malvarlığı araştırması talep ederken, somut ve detaylı bilgiler sunulmalıdır. Örneğin, borçlunun bilinen banka hesapları, araç plakaları veya taşınmaz bilgileri gibi.


• İcra takibi sürecinde uzman bir avukattan hukuki destek almak, alacaklının haklarını koruması ve süreci doğru yönetmesi açısından önemlidir.


• Alacaklı, borçlunun mal kaçırma ihtimaline karşı ihtiyati haciz yoluna başvurabilir. İhtiyati haciz, alacağın güvence altına alınmasını sağlar (İİK m. 257 vd.).


• İcra takibi sürecinde, borçlunun adres değişiklikleri takip edilmeli ve icra müdürlüğüne bildirilmelidir.


• Alacaklı, borçlunun ticari faaliyetleri varsa, borçlunun ticari defterlerinin incelenmesini talep edebilir (TTK m. 64 vd.).