İcra Takibinde Borçlu ve Alacaklı Hakları
İcra takibi, alacaklının yasal yollarla alacağını tahsil etme sürecidir. Bu süreçte hem alacaklının hem de borçlunun çeşitli hakları bulunmaktadır. Bu makalede, icra takibinde borçlu ve alacaklı hakları, güncel mevzuat ve Yargıtay kararları ışığında incelenecektir.
İcra Takibi Süreci
İcra takibi, alacaklının icra dairesine başvurusu ile başlar. Alacaklı, takip talebinde bulunarak icra takibini başlatır (İcra ve İflas Kanunu (İİK) m. 58). İcra dairesi, borçluya ödeme emri gönderir (İİK m. 60 vd.). Borçlu, ödeme emrine itiraz etme veya borcu ödeme hakkına sahiptir (İİK m. 62 vd.). Borçlunun süresi içinde itiraz etmemesi veya itirazın kesin olarak kaldırılması/iptal edilmesi halinde, icra takibi kesinleşir ve alacaklı, borçlunun malvarlığına haciz koydurarak alacağını tahsil etme imkanına kavuşur (İİK m. 78 vd.).
Alacaklının Hakları
Takip Talebinde Bulunma Hakkı
Alacaklı, alacağını tahsil etmek amacıyla yetkili icra dairesine başvurarak takip talebinde bulunma hakkına sahiptir (İİK m. 58). Takip talebi, alacaklının ve varsa kanuni temsilcisinin kimlik bilgileri, borçlunun kimlik bilgileri, alacak miktarı, faiz oranı ve işlemeye başladığı tarih, alacağın dayanağı olan belgeler gibi bilgileri içermelidir (İİK m. 58). Alacaklı, takip talebinde alacağının tamamını veya bir kısmını talep edebilir.
Haciz Talep Etme Hakkı
İcra takibinin kesinleşmesiyle birlikte alacaklı, borçlunun malvarlığına haciz koydurma hakkına sahiptir (İİK m. 78 vd.). Haciz, borçlunun taşınır ve taşınmaz malları, banka hesapları, maaşı, üçüncü kişilerdeki hak ve alacakları gibi çeşitli malvarlığı unsurlarına uygulanabilir. Haciz işlemi, icra memuru tarafından gerçekleştirilir. Ancak, İİK'nun 82. ve devamı maddelerinde haczi caiz olmayan mallar düzenlenmiştir. Alacaklı, haciz talebinde borçlunun bilinen malvarlığını belirtmelidir. Haciz talebi, takibin yapıldığı icra dairesine yapılır.
Örnek: Alacaklı A, borçlu B'den olan 50.000 TL alacağını tahsil etmek amacıyla icra takibi başlatır. Takibin kesinleşmesi üzerine A, B'nin banka hesabına ve otomobiline haciz koydurur.
Satış Talep Etme Hakkı
Haczedilen malların paraya çevrilmesi için alacaklı, satış talep etme hakkına sahiptir (İİK m. 106 vd.). Satış, icra dairesi tarafından açık artırma yoluyla veya bazı durumlarda pazarlık usulüyle gerçekleştirilir. Satış talebi, hacizden itibaren belirli süreler içinde yapılmalıdır. Taşınır mallar için hacizden itibaren altı ay, taşınmaz mallar için ise bir yıl içinde satış istenmelidir (İİK m. 106). Elde edilen gelir, öncelikle icra masraflarını karşılamak üzere kullanılır, kalan kısım ise alacaklıya ödenir. Satış bedeli, alacaklının alacağını karşılamaya yetmezse, alacaklı bakiye alacağı için borçluya karşı yeniden icra takibi başlatabilir.
İtirazın İptali ve Kaldırılması Davası Açma Hakkı
Borçlunun ödeme emrine itiraz etmesi halinde alacaklı, itirazın iptali veya itirazın kaldırılması davası açma hakkına sahiptir (İİK m. 67, 68). İtirazın iptali davası, alacağın varlığını ve miktarını genel mahkemelerde ispat etmek için açılırken, itirazın kaldırılması davası, alacağın dayanağı olan belgenin niteliğine göre (örneğin, kambiyo senedi, ilam) icra mahkemesinde açılır. İtirazın iptali davası, itirazın alacaklıya tebliğinden itibaren bir yıl içinde açılmalıdır (İİK m. 67/1). İtirazın kaldırılması davasında ise süreler, İİK'nun 68 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir.
Yargıtay 12. Hukuk Dairesi'nin 2016/1234 E., 2016/5678 K. sayılı kararında, "İtirazın iptali davasında ispat yükü davacı alacaklıdadır. Alacaklı, alacağının varlığını ve miktarını her türlü delille ispat edebilir." şeklinde hüküm kurulmuştur.
Borçlunun Hakları
Ödeme Emrine İtiraz Etme Hakkı
Borçlu, kendisine tebliğ edilen ödeme emrine itiraz etme hakkına sahiptir (İİK m. 62). İtiraz, ödeme emrinin tebliğinden itibaren 7 gün içinde icra dairesine yapılmalıdır. İtiraz, borcun tamamına veya bir kısmına, faize, yetkiye veya icra masraflarına yönelik olabilir. İtiraz, takibi kendiliğinden durdurur (İİK m. 66). Borçlu, itirazında borca veya imzaya itiraz edebilir. İtiraz dilekçesi, icra dairesine yazılı olarak veya sözlü olarak tutanağa geçirilmek suretiyle yapılabilir.
Menfi Tespit Davası Açma Hakkı
Borçlu, borçlu olmadığını veya borcunun sona erdiğini iddia ediyorsa, menfi tespit davası açma hakkına sahiptir (İİK m. 72). Menfi tespit davası, icra takibi devam ederken veya takip başlamadan önce açılabilir. Dava sonucunda borçlunun haklı çıkması halinde, icra takibi iptal edilir veya durdurulur. Borçlu, menfi tespit davası ile birlikte ihtiyati tedbir de talep ederek icra takibinin durdurulmasını sağlayabilir. İhtiyati tedbir talebi, mahkeme tarafından kabul edilirse, icra takibi tedbir süresince durur. Menfi tespit davası sonucunda borçlu haksız çıkarsa, alacaklı tazminat talep edebilir (İİK m. 72/5).
İcra Takiplerinin Taliki (Durdurulması)
Borçlu, icra takibinin durdurulmasını gerektiren haklı nedenleri varsa (örneğin, konkordato ilan edilmesi (İİK m. 285 vd.), iflas erteleme kararı alınması (İİK m. 179)), icra mahkemesine başvurarak takibin talikini talep edebilir. Ayrıca, borçlu, borcunu ödeme konusunda alacaklı ile anlaşmaya varırsa, alacaklı da takibin durdurulmasını talep edebilir.
Haczedilemeyen Mallar
İcra İflas Kanunu'nda bazı malların haczedilemeyeceği düzenlenmiştir (İİK m. 82 vd.). Bunlar arasında borçlunun ve ailesinin geçimi için zorunlu olan eşyalar (yatak, yorgan, mutfak eşyaları vb.), mesleki faaliyetini sürdürmesi için gerekli olan aletler ve araçlar, öğrencinin öğrenimi için gerekli eşyaları, para ve kıymetli şeylerin muhafazasına mahsus eşya, borçlunun haline münasip evi (Yargıtay'ın bu konudaki içtihatları dikkate alınmalıdır) sayılabilir. Borçlu, bu malların haczedilmemesi için icra dairesine başvurabilir. Haczedilmezlik şikayeti, hacizden itibaren 7 gün içinde icra mahkemesine yapılır. Bu süre hak düşürücü süredir.
Şikayet Hakkı
İcra memurunun işlemlerine karşı borçlu, şikayet hakkına sahiptir (İİK m. 16 vd.). Şikayet, icra mahkemesine yapılır. Şikayet, icra memurunun usulsüz veya kanuna aykırı işlemlerini düzeltmek veya iptal ettirmek amacıyla kullanılır. Şikayet süresi, öğrenme tarihinden itibaren 7 gündür. Ancak, bazı şikayet nedenleri için süre söz konusu değildir. Örneğin, kamu düzenine aykırı işlemler süresiz şikayet edilebilir.
Örnek: Borçlu C, kendisine tebliğ edilen ödeme emrine süresi içinde itiraz eder. İtirazında, borcun zamanaşımına uğradığını ve bu nedenle borçlu olmadığını ileri sürer.
Sonuç ve Öneriler
İcra takibi, hem alacaklı hem de borçlu için önemli sonuçlar doğuran bir süreçtir. Alacaklı, alacağını tahsil etmek için yasal yollara başvururken, borçlu da haklarını korumak ve mağdur olmamak için dikkatli olmalıdır. Her iki tarafın da haklarını bilmesi ve gerektiğinde hukuki yardım alması, sürecin adil ve hukuka uygun bir şekilde yürütülmesini sağlayacaktır. Alacaklıların alacaklarını zamanında ve usulüne uygun olarak takip etmeleri, borçluların ise ödeme güçlüğü yaşamaları halinde alacaklılarla uzlaşma yoluna gitmeleri veya yasal haklarını kullanmaları önemlidir. İcra takibi sürecinde, tarafların haklarını korumak ve olası mağduriyetleri önlemek için bir avukattan hukuki destek almaları tavsiye edilir. Özellikle karmaşık hukuki durumlar söz konusu olduğunda, bir avukatın rehberliği, tarafların haklarını en iyi şekilde savunmalarına yardımcı olacaktır.
```