İşsizlik sigortası nedir - Yılmazlar Hukuk Bürosu
Yılmazlar Hukuk Bürosu /blog/issizlik-sigortasi-nedir
İşsizlik sigortası, çalışanların iradeleri dışında işsiz kalmaları durumunda, belirli bir süre boyunca gelir kaybını telafi etmeyi amaçlayan ve sosyal güvenlik sisteminin önemli bir parçası olan bir sigorta türüdür. Bu sistem, işsiz kalan bireylerin geçici olarak maddi destek almasını ve yeni bir iş bulma sürecinde geçimlerini sağlamayı hedefler. Türkiye'de işsizlik sigortası, 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu ile düzenlenmekte olup, belirli şartları taşıyan sigortalılara işsizlik ödeneği ödenmesini öngörmektedir. İşsizlik sigortası, Anayasa'nın 60. maddesinde güvence altına alınan sosyal güvenlik hakkının bir uzantısı olarak değerlendirilebilir. Anayasa'nın 60. maddesi, "Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar." hükmünü amirdir.

## İşsizlik Sigortasının Hukuki Dayanağı

İşsizlik sigortasının hukuki dayanağı, öncelikle 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu'dur. Bu Kanun, işsizlik sigortasının kapsamını, şartlarını, ödeme miktarlarını ve diğer ilgili hususları düzenlemektedir. Ayrıca, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun bazı hükümleri de işsizlik sigortası ile ilgili düzenlemeler içermektedir. Özellikle, 5510 sayılı Kanun'un primlerin tahsili, SGK'nın yetki ve sorumlulukları gibi konularda 4447 sayılı Kanun ile birlikte uygulanması söz konusudur. İşsizlik sigortası kapsamında ödeme alabilmek için, sigortalının belirli bir süre prim ödemiş olması ve işsiz kalma nedeninin kendi istek ve kusuru dışında gerçekleşmiş olması gibi şartlar aranmaktadır. Bu şartlar, Anayasa'nın 2. maddesinde belirtilen sosyal devlet ilkesinin bir gereği olarak, çalışanların korunmasını amaçlamaktadır.

## İşsizlik Sigortasından Yararlanma Şartları

İşsizlik sigortasından yararlanabilmek için 4447 sayılı Kanun'da belirtilen şartların sağlanması gerekmektedir. Bu şartlar genel olarak şunlardır:

* **Sigortalılık Hali ve Prim Ödeme Süresi:** İşsizlik ödeneğine hak kazanabilmek için, işten ayrılmadan önceki son 120 gün sürekli çalışmış olmak ve işten ayrılmadan önceki son üç yıl içinde en az 600 gün işsizlik sigortası primi ödemiş olmak gerekmektedir (4447 sayılı Kanun, m. 50). Burada "sürekli çalışma" ifadesi, 4857 sayılı İş Kanunu'nun 55. maddesinde belirtilen haller (örneğin, yıllık izin, hastalık izni, ücretsiz izin gibi) dışında kesintisiz çalışmayı ifade eder. 4447 sayılı Kanun'un 51. maddesinin 1. fıkrasında belirtildiği üzere, hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 gün içinde, hizmet akdi devam etmekle birlikte; hastalık, ücretsiz izin, disiplin cezası, gözaltına alınma, hükümlülükte geçen süre, kısmi süreli çalışma, grev, lokavt, genel hayatı etkileyen olaylar, ekonomik kriz, doğal afetler gibi nedenlerle prim yatırılmamış olması halinde, bu 120 günün hesabında hizmet akdinin feshedildiği tarihten geriye doğru gidilerek prim yatırılan günler esas alınır.
* **İşten Çıkarılma Nedeni:** İşten çıkarılma durumunun, işçinin kendi istek ve kusuru dışında gerçekleşmiş olması gerekmektedir. İş sözleşmesinin işveren tarafından haklı bir nedenle feshedilmesi (4857 sayılı İş Kanunu madde 25 hariç) veya işçinin haklı nedenle iş sözleşmesini feshetmesi (4857 sayılı İş Kanunu madde 24) durumunda işsizlik ödeneğine hak kazanılabilir. Kendi isteğiyle işten ayrılanlar veya işveren tarafından 4857 sayılı İş Kanunu'nun 25/II maddesinde yer alan ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık nedenleriyle işten çıkarılanlar işsizlik ödeneği alamazlar (4447 sayılı Kanun, m. 51). İşçinin haklı nedenle fesih halleri 4857 sayılı İş Kanunu'nun 24. maddesinde düzenlenmiştir. İşverenin haklı nedenle fesih halleri ise aynı Kanun'un 25. maddesinde düzenlenmiştir.
* **Başvuru:** İşsizlik ödeneği almak için, hizmet akdinin feshinden sonraki 30 gün içinde Türkiye İş Kurumu'na (İŞKUR) başvuruda bulunmak zorunludur (4447 sayılı Kanun, m. 48). Başvuru süresinin geçirilmesi halinde, gecikilen süre kadar işsizlik ödeneği alma süresi kısalır. Mücbir sebeplerin varlığı halinde bu süre uzayabilir. 4447 sayılı Kanun'un 48. maddesine göre, mücbir sebeplerin varlığı halinde, mücbir sebep halinin ortadan kalktığı tarihi izleyen günden itibaren en geç 30 gün içinde başvuruda bulunulması gerekmektedir.
* **İşsiz Olmak:** İşsizlik ödeneği alabilmek için kişinin fiilen işsiz olması gerekmektedir. Herhangi bir işte çalışmaya başlanması veya yaşlılık aylığı (emekli aylığı) bağlanması durumunda işsizlik ödeneği kesilir (4447 sayılı Kanun, m. 53). Ancak, 5510 sayılı Kanun'un Ek 9. maddesi kapsamında ev hizmetlerinde ayda 10 günden az çalışanlar, işsizlik ödeneği almaya devam edebilirler.

Yargıtay kararları da işsizlik ödeneğinden yararlanma şartları konusunda önemli bir yol göstericidir. Örneğin, işçinin iş sözleşmesinin haklı nedenle feshedilmesi durumunda işsizlik ödeneğinden yararlanabileceği, ancak işçinin kendi isteğiyle veya kusurlu davranışları nedeniyle işten ayrılması halinde bu haktan yararlanamayacağı yönünde kararlar bulunmaktadır. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi'nin bu konudaki birçok kararı emsal teşkil etmektedir (Örn: Yargıtay 9. HD, 2016/13365 E., 2019/14303 K.). Yargıtay, işçinin istifa dilekçesinde baskı altında olduğunu veya iradesinin sakatlandığını ispat etmesi halinde, istifanın geçerli olmayacağına ve işsizlik ödeneğine hak kazanabileceğine hükmetmiştir.

## İşsizlik Ödeneği Miktarı ve Süresi

İşsizlik ödeneği miktarı, sigortalının son dört aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanır. Günlük işsizlik ödeneği, sigortalının son dört aylık ortalama brüt kazancının %40'ı olarak belirlenir. Ancak, bu miktar, 2024 yılı için geçerli olan asgari ücretin brüt tutarının %80'ini geçemez. 2024 yılı için belirlenen brüt asgari ücret tutarı 20.002,50 TL olduğundan, işsizlik ödeneği miktarı en fazla 16.002 TL olabilir (4447 sayılı Kanun, m. 52). Bu sınırlama, işsizlik ödeneğinin sosyal güvenlik amacına uygun olarak, düşük gelirli çalışanların daha fazla korunmasını sağlamayı amaçlamaktadır.

İşsizlik ödeneği süresi ise, sigortalının son üç yıl içindeki prim ödeme gün sayısına göre belirlenir:

* 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödeyenlere 180 gün,
* 900 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödeyenlere 240 gün,
* 1080 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödeyenlere 300 gün (4447 sayılı Kanun, m. 50).

İşsizlik ödeneği süresince, genel sağlık sigortası primleri de İŞKUR tarafından ödenir (4447 sayılı Kanun, m. 53). Bu sayede, işsiz kalan bireylerin sağlık hizmetlerinden yararlanmaya devam etmeleri sağlanır. Ayrıca, işsizlik ödeneği alanların bakmakla yükümlü olduğu kişiler de genel sağlık sigortasından yararlanabilir.

Yargıtay kararları, işsizlik ödeneğinin hesaplanmasında ve ödeme süresinin belirlenmesinde yasal düzenlemelere uygun hareket edilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Özellikle, prime esas kazançların doğru bir şekilde tespit edilmesi ve asgari ücret sınırlamasının doğru uygulanması önem taşımaktadır. Yargıtay, işsizlik ödeneği miktarının hesaplanmasında, işçinin son dört aylık prime esas kazancının tespitinde, varsa ikramiye, prim gibi ödemelerin de dikkate alınması gerektiğine hükmetmiştir.

## İşsizlik Sigortası ve İşveren Sorumluluğu

İşverenler, çalışanlarının işsizlik sigortası primlerini düzenli olarak ödemekle yükümlüdürler. İşsizlik sigortası prim oranı, işveren payı %2, işçi payı %1 ve devlet payı %1 olmak üzere toplamda brüt ücretin %4'üdür (4447 sayılı Kanun, m. 49). 25/08/1999 tarihli ve 4447 sayılı Kanunun 49 uncu maddesinin birinci fıkrasında yer alan “%2” ibaresi, 1/1/2018 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere “%1” şeklinde değiştirilmiş ve aynı fıkraya “Bu fıkrada belirtilen işveren payı, 4691 sayılı Kanun kapsamındaki teknoloji geliştirme bölgelerinde faaliyet gösteren işverenler için %0 olarak uygulanır.” cümlesi eklenmiştir. İşverenler, bu primleri Sosyal Güvenlik Kurumu'na (SGK) bildirmek ve ödemek zorundadırlar. Primlerin zamanında ödenmemesi halinde gecikme zammı uygulanır.

İşverenin prim ödeme yükümlülüğünü yerine getirmemesi veya eksik bildirmesi durumunda, idari para cezası uygulanabilir. Ayrıca, işçinin bu durumdan dolayı işsizlik ödeneğinden mahrum kalması halinde, işveren işçiye karşı tazminat sorumluluğu doğabilir. Yargıtay kararları, işverenin prim borcu nedeniyle işçinin işsizlik ödeneği alamaması durumunda, işçinin işverene karşı dava açabileceğini belirtmektedir. Bu davalarda, işçinin mahrum kaldığı işsizlik ödeneği tutarı tazminat olarak talep edilebilir. Yargıtay, işverenin prim ödeme yükümlülüğünü yerine getirmemesi nedeniyle işçinin işsizlik ödeneği alamaması durumunda, işçinin destekten yoksun kalma tazminatı talep edebileceğine de hükmetmiştir.

## Sonuç ve Öneriler

İşsizlik sigortası, çalışanlar için önemli bir sosyal güvenlik mekanizmasıdır ve işsiz kalan bireylerin geçici olarak maddi destek almasını sağlayarak sosyal riskleri azaltır. Bu haktan yararlanabilmek için yasal şartların eksiksiz olarak yerine getirilmesi gerekmektedir. İşverenlerin prim ödeme yükümlülüklerini zamanında ve eksiksiz yerine getirmesi, işçilerin de haklarını takip etmesi önemlidir. Ayrıca, işsizlik sigortası mevzuatının güncel Yargıtay kararları ışığında yorumlanması, uygulamadaki sorunların çözümüne katkı sağlayacaktır. İşsizlik sigortası sisteminin etkinliği ve sürdürülebilirliği için, prim gelirlerinin artırılması, işsizlikle mücadele politikalarının geliştirilmesi ve aktif işgücü piyasası programlarının desteklenmesi gerekmektedir. İşsizlik sigortası fonunun etkin bir şekilde yönetilmesi ve işsizlikle mücadeleye yönelik projelere kaynak aktarılması da önemlidir.

İşsizlik sigortası ile ilgili daha detaylı bilgi almak, başvuru süreçlerini öğrenmek veya güncel mevzuatı takip etmek için Türkiye İş Kurumu'nun (İŞKUR) resmi internet sitesi ([https://www.iskur.gov.tr](https://www.iskur.gov.tr)) ziyaret edilebilir veya bir iş hukuku uzmanına danışılabilir. Ayrıca, Sosyal Güvenlik Kurumu'nun (SGK) internet sitesinde de işsizlik sigortası ile ilgili bilgilere ulaşılabilir ([https://www.sgk.gov.tr](https://www.sgk.gov.tr)). İŞKUR'un Alo 170 hattı da işsizlik sigortası ile ilgili soruların yanıtlanması için hizmet vermektedir.
Hukuki Danışmanlık