Kambiyo Senetlerine Mahsus Haciz Yoluyla Takip

Kambiyo senetleri, ticari hayatta sıklıkla kullanılan ve alacaklıya borçludan alacağını tahsil etme konusunda önemli kolaylıklar sağlayan kıymetli evraklardır. Bu senetlerin en önemli özelliklerinden biri, alacaklının alacağını tahsil etmek için "kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takip" adı verilen özel bir icra yolunu kullanabilmesidir. Bu makalede, kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takibin ne olduğu, şartları, aşamaları ve diğer önemli hususları incelenecektir.

Kambiyo Senedi Kavramı ve Türleri

Kambiyo senedi, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu'nda (TTK) düzenlenen ve belirli bir meblağın ödenmesini içeren, kanunen belirli şekil şartlarına tabi tutulmuş kıymetli evraktır (TTK m. 645 vd.). TTK'da düzenlenen kambiyo senetleri şunlardır:

• Poliçe: TTK m. 776'da tanımlanan, bir kimsenin (keşideci) başka bir kimseye (muhatap) belirli bir meblağı üçüncü bir kişiye (lehtar) veya emrine ödemesi emrini içeren senettir.


• Bono (Emre Muharrer Senet): TTK m. 824'te tanımlanan, bir kimsenin (borçlu) başka bir kimseye (lehtar) veya emrine belirli bir meblağı ödeyeceğine dair verdiği taahhüdü içeren senettir.


• Çek: TTK m. 780'de tanımlanan, bir kimsenin (keşideci) bankasına belirli bir meblağı bir başkasına (lehtar) ödemesi talimatını içeren senettir.

Kambiyo Senetlerine Mahsus Haciz Yoluyla Takibin Şartları

Kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takip yapabilmek için belirli şartların sağlanması gerekmektedir:

1. Geçerli Bir Kambiyo Senedi Bulunmalıdır: Takibe konu senet, yukarıda belirtilen kambiyo senedi türlerinden birine girmeli ve TTK'da öngörülen şekil şartlarını taşımalıdır. Şekil şartlarını taşımayan bir senet, kambiyo senedi vasfını kaybeder ve bu takibe konu edilemez. Örneğin, bono'da "kayıtsız şartsız belirli bir bedeli ödeme vaadi" bulunmalıdır (TTK m. 824/d).


2. Senet Vadesi Gelmiş Olmalıdır: Takibe konu senedin vadesi gelmiş olmalıdır. Vadesi gelmemiş bir senet için kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takip yapılamaz. Ancak, TTK'da belirtilen bazı hallerde (örneğin, borçlunun iflası, TTK m. 709 atfıyla m. 690) vade gelmeden de takip yapılabilir.


3. Senet Protesto Edilmiş Olmalıdır (Gerekli Hallerde): Poliçe ve çekte, TTK'da belirtilen hallerde ödeme yapılmaması durumunda protesto çekilmesi gerekebilir (TTK m. 714, 811). Protesto, senedin ödenmediğinin resmi olarak belgelenmesidir. Bono için kural olarak protesto şartı aranmaz (TTK m. 824). Ancak, bonoyu kabul eden kişi (aval veren) için protesto gerekebilir.


4. Yetkili İcra Dairesi: İcra ve İflas Kanunu (İİK) m. 50 uyarınca, takip borçlunun yerleşim yerindeki icra dairesinde başlatılabilir. Kambiyo senetlerine özgü olarak, çeklerde ayrıca çekin keşide edildiği yer icra dairesi de yetkilidir (İİK m. 50/2). Poliçe ve bonoda ise senedin düzenlendiği yer icra dairesi yetkili değildir.

Kambiyo Senetlerine Mahsus Haciz Yoluyla Takibin Aşamaları

Kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takip, genel haciz yolundan farklı olarak daha hızlı ve etkin bir takip yoludur. Takibin aşamaları şu şekildedir:

1. Takip Talebi: Alacaklı, yetkili icra dairesine takip talebinde bulunur. Takip talebinde, alacak miktarı, senet bilgileri ve borçlunun kimlik bilgileri belirtilir. Takip talebi, İİK m. 58'de belirtilen unsurları içermelidir.


2. Ödeme Emri: İcra dairesi, takip talebini inceledikten sonra borçluya ödeme emri gönderir. Ödeme emrinde, borcun 10 gün içinde ödenmesi veya 5 gün içinde itiraz edilmesi gerektiği belirtilir (İİK m. 168).


3. İtiraz: Borçlu, ödeme emrine 5 gün içinde itiraz edebilir. İtiraz, icra dairesine yazılı olarak yapılır (İİK m. 169). İtiraz sebepleri, senedin kambiyo senedi vasfını taşımadığı, vadenin gelmediği, borcun ödendiği, zamanaşımına uğradığı veya yetkiye itiraz gibi hususlar olabilir. Borçlu, İİK m. 169/a uyarınca, ödeme emrinin tebliğinden itibaren 5 gün içinde icra mahkemesine başvurarak borca veya imzaya itiraz edebilir.


4. İtirazın Kaldırılması veya İptali Davası: Alacaklı, borçlunun itirazını kabul etmezse, itirazın kendisine tebliğinden itibaren 6 ay içinde icra mahkemesine başvurarak itirazın kaldırılmasını talep edebilir (İİK m. 170). Borçlu, süresinde itiraz etmişse, alacaklı itirazın kaldırılması davası açabileceği gibi genel mahkemede itirazın iptali davası da açabilir. İtirazın kaldırılması davası, icra mahkemesinde görülür ve alacaklının iddiasını ispat etmesi gerekir. İtirazın kaldırılması, itirazın kesin veya geçici olarak kaldırılması şeklinde olabilir. İtirazın iptali davası ise genel hükümlere tabidir ve genel mahkemede görülür.


5. Haciz ve Satış: Borçlu, ödeme emrine itiraz etmez veya itirazı kaldırılırsa/iptal edilirse, alacaklı borçlunun mallarına haciz koydurabilir. Haczedilen mallar, icra dairesi tarafından satılarak alacak tahsil edilir. Haciz ve satış işlemleri, İİK'nın ilgili hükümlerine göre yürütülür.

İtirazın Kaldırılması Davası ve Deliller

İtirazın kaldırılması davasında, alacaklı senedin geçerliliğini ve alacağının varlığını ispat etmekle yükümlüdür. Bu davada, senet aslı, protesto sureti, ödeme kayıtları, tanık beyanları gibi deliller kullanılabilir. Özellikle imzaya itiraz halinde, imza incelemesi yapılması gerekebilir. İcra mahkemesi, delilleri değerlendirerek itirazın kaldırılmasına veya reddine karar verir. İtirazın kaldırılması kararı, kesinleşmeden icraya konulamaz (İİK m. 364). Ancak, itirazın geçici kaldırılması kararı üzerine, alacaklı teminat yatırarak haciz isteyebilir (İİK m. 170/3).

Yargıtay 12. Hukuk Dairesi'nin 2016/18831 E. , 2017/12504 K. sayılı kararında; "Kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takipte borçlu, süresi içinde icra mahkemesine başvurarak senedin kambiyo vasfında olmadığını veya alacaklının kambiyo hukukuna göre takip hakkı bulunmadığını ileri sürebilir. Bu durumda, icra mahkemesi, senedin kambiyo vasfında olup olmadığını ve alacaklının kambiyo hukukuna göre takip hakkı bulunup bulunmadığını re'sen inceler." şeklinde hüküm kurulmuştur.

Örnek Olay

Ahmet, Mehmet'e 10.000 TL tutarında bir bono vermiştir. Bononun vadesi 01.01.2024'tür. Mehmet, vade tarihinde bonoyu Ahmet'e ibraz etmiş ancak Ahmet ödeme yapmamıştır. Mehmet, bu durumda Ahmet'e karşı kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takip başlatabilir. Ahmet, ödeme emrine itiraz ederse, Mehmet icra mahkemesinde itirazın kaldırılması davası açarak alacağını ispat etmelidir. Ahmet'in itirazı, borcun ödendiği yönünde ise, bu durumu yazılı delille ispat etmesi gerekir (İİK m. 68/a). Aksi takdirde, itirazı kabul edilmeyebilir. Şayet Ahmet'in elinde yazılı bir delil yoksa, Mehmet genel mahkemede itirazın iptali davası açarak alacağını ispat etme yoluna gidebilir.

Sonuç ve Öneriler

Kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takip, alacaklılar için alacaklarını tahsil etmede hızlı ve etkili bir yoldur. Ancak, bu takibin belirli şartları ve aşamaları bulunmaktadır. Alacaklıların, bu takibi başlatmadan önce senedin geçerliliğini, vadesini ve diğer şartları dikkatlice incelemesi önemlidir. Borçluların ise, ödeme emrine itiraz etmeden önce itiraz sebeplerini iyi değerlendirmeleri ve gerekli delilleri toplamaları gerekmektedir. Kambiyo senetlerine mahsus takip konusunda uzman bir avukattan hukuki yardım almak, hak kayıplarının önlenmesi açısından faydalı olacaktır.