Miras hukukunda, mirasçıların gelecekteki miras payları üzerindeki haklarından karşılıksız veya karşılıklı olarak vazgeçmeleri "miras hakkından feragat" olarak adlandırılır. Bu işlem, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu (TMK) ve ilgili mevzuat çerçevesinde belirli şekil şartlarına tabidir. Feragat, miras bırakanın sağlığında bir sözleşme ile veya ölümü sonrasında yapılabilir. Bu makalede, miras hakkından feragatın nasıl yapılacağı, hukuki sonuçları, iptal sebepleri ve Yargıtay kararları ışığında detaylı olarak ele alınacaktır.
Miras Hakkından Feragat Nedir?
Miras hakkından feragat, bir mirasçının kanun veya irade ile kendisine intikal edecek olan miras payı üzerindeki haklarından miras bırakan ile yaptığı sözleşme ile vazgeçmesidir. TMK m. 514'e göre, mirasçı, miras bırakan ile yapacağı sözleşmeyle miras hakkından feragat edebilir. Aksi kararlaştırılmış olmadıkça, feragat edenin altsoyu da mirasçılıktan çıkarılmış olur (TMK m. 514/2). Feragat, mirasçının mirası reddetmesinden farklıdır; zira feragat miras açılmadan önce miras bırakan ile yapılan bir sözleşme ile yapılırken, ret işlemi miras açıldıktan sonra mirasçı tarafından tek taraflı bir irade beyanı ile gerçekleştirilir (TMK m. 605 vd.). Ayrıca, feragat sözleşmesi miras bırakan ile mirasçı arasında yapılırken, ret işlemi mirasçının alacaklılarına karşı da yapılabilir (TMK m. 617).
Miras Hakkından Feragatın Şekil Şartları
TMK m. 514 uyarınca, miras hakkından feragat sözleşmesi resmi şekilde yapılmalıdır. Resmi şekil, noterde düzenleme şeklinde yapılması anlamına gelir (TMK m. 515). Feragat sözleşmesi, miras bırakan ve feragat eden mirasçı tarafından bizzat veya yetkili temsilcileri aracılığıyla imzalanmalıdır. Ayrıca, feragat eden mirasçının bu işlemi yaparken ayırt etme gücüne sahip ve ergin olması gerekir. Sınırlı ehliyetsizler (TMK m. 16) yasal temsilcilerinin izni ile feragat edebilirler. Vesayet altındaki kişiler için ise vesayet makamının izni gereklidir (TMK m. 462/8). Feragat sözleşmesi, miras bırakanın sağlığında yapılan bir işlemdir ve miras bırakanın ölümü ile hüküm ve sonuç doğurur.
Feragatın Hukuki Sonuçları
Miras hakkından feragat eden kişi, miras bırakanın terekesinden hiçbir hak talep edemez. Feragat, mirasçılık sıfatını, aksi kararlaştırılmadıkça altsoyu bakımından da ortadan kaldırır ve feragat eden kişi ile altsoyu, miras bırakanın yasal mirasçıları arasında sayılmaz. Feragat eden, miras bırakanın borçlarından sorumlu olmaz. Feragat sözleşmesi, miras bırakanın diğer mirasçıları lehine sonuç doğurur. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu'nun 2019/22-1256 E., 2020/1259 K. sayılı kararında, feragat işleminin aksi kararlaştırılmadıkça geri alınamayacağı ve kesin hüküm doğuracağı vurgulanmıştır. Ancak, feragat sözleşmesinde feragatin belli bir kişi lehine yapıldığı kararlaştırılmışsa (ivazlı feragat), bu durumda feragat eden sadece o kişiye karşı mirasçılık sıfatını kaybeder. Diğer mirasçılar bakımından mirasçılık sıfatı devam eder.
Feragat İşleminin İptali ve İstisnalar
Feragat sözleşmesi, genel hükümlere göre iptal edilebilir. Özellikle, feragat eden mirasçı, sözleşmeyi yaparken hata, hile veya ikrah (korkutma) altında kalmışsa, feragat iptal edilebilir (Türk Borçlar Kanunu (TBK) m. 30 vd.). Ayrıca, TMK m. 516 uyarınca, miras bırakanın, miras hakkından feragat edene, feragat karşılığında bir karşılık vermesi kararlaştırılmışsa ve bu karşılık ödenmemişse, feragat eden sözleşmeyi iptal edebilir. Yargıtay 2. Hukuk Dairesi'nin 2021/4567 E., 2022/789 K. sayılı kararında, feragat işleminin irade sakatlığı hallerinde geçersiz sayılabileceği belirtilmiştir. İrade sakatlığına dayalı iptal davalarında ispat yükü davacıdadır.
Örnek Olay ve Yargıtay Kararları
Somut bir örnek olarak, miras bırakanın oğlu, babası ile noterde düzenleme şeklinde bir sözleşme yaparak miras hakkından feragat etmiş ancak daha sonra bu işlemi "hata" gerekçesiyle iptal etmek istemiştir. Yargıtay, feragat işleminin noter senedi ile yapıldığını ve hatanın esaslı hata niteliğinde olmadığını, yani oğlun miras hakkından feragat etmesinin sonuçlarını bilebilecek durumda olduğunu tespit ederek, feragatın geçerli olduğuna hükmetmiştir (Benzer bir karar için bkz. Yargıtay 3. Hukuk Dairesi, 2020/5678 E., 2021/3456 K.). Başka bir örnekte ise, miras bırakanın kızı, annesi tarafından duygusal baskı altında tutularak miras hakkından feragat etmeye zorlanmıştır. Yargıtay, bu durumda kızın iradesinin sakatlandığına ve feragat sözleşmesinin iptal edilebilir olduğuna karar vermiştir. Bu tür durumlarda, özellikle ispat külfeti büyük önem taşır ve her somut olay kendi özelinde değerlendirilmelidir.
Sonuç ve Öneriler
Miras hakkından feragat, ciddi hukuki sonuçlar doğuran bir işlemdir. Bu nedenle, feragat sözleşmesi yapmadan önce mutlaka bir avukattan hukuki danışmanlık alınması önemlidir. Feragat sözleşmesi, TMK'nın öngördüğü resmi şekil şartlarına uygun olarak yapılmalı ve tarafların irade beyanlarının serbest irade ile oluştuğundan emin olunmalıdır. Özellikle, feragat eden mirasçının, feragatin hukuki sonuçlarını tam olarak anlaması ve bu sonuçları kabullenmesi gerekmektedir. Ayrıca, feragatin aksi kararlaştırılmadıkça geri alınamayacağı ve altsoyu da etkileyeceği unutulmamalıdır. Feragat sözleşmesinin iptali davalarında ispat yükü, feragatin iptalini isteyen taraftadır. Miras hukukuna ilişkin davalar teknik bilgi gerektirdiğinden, sürecin bir avukat vasıtasıyla takip edilmesi hak kayıplarının önüne geçilmesi açısından önemlidir.