Rüşvet suçu cezası

Rüşvet suçu, Türk Ceza Hukuku’nda kamu idaresinin güvenirliğine ve işleyişine yönelik en ciddi tehditlerden biri olarak kabul edilir. Bu suç, kamu görevlisinin görevinin gereklerine aykırı olarak bir menfaat elde etmesi veya bir başkasının bu yönde talepte bulunması şeklinde ortaya çıkar. Makalemizde, rüşvet suçunun hukuki tanımı, unsurları, cezai yaptırımları, etkin pişmanlık hükümleri ve Yargıtay kararları ışığında güncel uygulamalar ele alınacaktır.

Rüşvet Suçunun Hukuki Tanımı ve Unsurları

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 252. maddesi, rüşvet suçunu düzenler. Buna göre, kamu görevlisinin, görevinin ifasıyla ilgili bir işi yapması veya yapmaması, yapılması veya yapılmaması gereken bir işi yapması veya yapmaması karşılığında kendisine veya bir başkasına menfaat sağlaması veya vaat etmesi, ya da bir başkasının bu yönde menfaat sağlamasına aracılık etmesi halinde rüşvet suçu oluşur. Suçun unsurları şunlardır:

• Fail: Rüşvet alan kamu görevlisi ve rüşvet veren kişi (TCK m. 252).


• Mağdur: Toplumun tamamı ve kamu idaresinin güvenirliği.


• Konu: Kamu görevinin ifasıyla ilgili bir iş. Bu iş, kamu görevlisinin yetki alanına giren veya girmeyen bir iş olabilir.


• Menfaat: Para, mal, hizmet, gayrimaddi haklar veya diğer ekonomik/sosyal çıkarlar. Bu menfaat hukuka aykırı olmalıdır. Menfaatin mutlaka maddi olması şart değildir; örneğin, bir iltimas da menfaat olarak kabul edilebilir.


• Fiil: Menfaat sağlama, vaat etme veya aracılık etme. Rüşvet almak, vermek, teklif etmek veya rüşvet konusunda anlaşmaya varmak da bu kapsamdadır.


• İrade: Failin bilerek ve isteyerek hareket etmesi (kast). Fail, eyleminin rüşvet suçu oluşturduğunu bilmelidir.

TCK’da rüşvet alan ve veren ayrı ayrı tanımlanmamış olup, her ikisi de aynı suçun faili olarak kabul edilir ve aynı cezai sorumluluk altındadır. Rüşvet teklif edilmesi dahi suçun tamamlanması için yeterlidir. Rüşvet anlaşmasının gerçekleşip gerçekleşmemesi suçun oluşması açısından önem taşımaz. Rüşvet suçu, icrai hareketlerle işlenebileceği gibi, ihmali davranışlarla da işlenebilir. Örneğin, bir kamu görevlisinin, rüşvet alarak yapması gereken bir işi yapmaması da rüşvet suçunu oluşturabilir.

Rüşvet Suçunun Cezası

TCK 252. maddeye göre, rüşvet alan veya veren kişiye 4 yıldan 12 yıla kadar hapis cezası verilir. Ayrıca, beş bin güne kadar adli para cezasına da hükmedilebilir (TCK m. 252/1). Rüşvet alan veya veren kamu görevlisi ise, bu cezaya ek olarak Türk Ceza Kanunu'nun 53. maddesinde belirtilen hak yoksunluklarına da tabi tutulabilir. Cezalar, suçun niteliğine göre artabilir:

• Nitelikli Haller:
  
  
  
  • Rüşvet alan veya veren kişinin yargı görevi yapan, hakem, bilirkişi, noter veya yeminli mali müşavir olması halinde ceza artırılır (TCK m. 254/1). Bu durumda ceza, üçte birinden yarısına kadar artırılır.
  
  
  • Rüşvetin, görevinin gereklerine uygun davranması için kamu görevlisine verilmesi veya vaat edilmesi halinde de ceza artırılır (TCK m. 252/3). Bu durumda da ceza, üçte birinden yarısına kadar artırılır. Bu durum, "görevi kötüye kullanma" suçundan ayrılmaktadır.
  
  
  • Rüşvet alan veya veren kişinin yabancı bir ülkede görev yapan kamu görevlisi olması halinde de aynı hükümler uygulanır (TCK m. 252/6).
  
  
  
  


• Zincirleme Suç: Birden fazla rüşvet eylemi varsa, TCK 43. madde uyarınca ceza artırılır. Zincirleme suçun oluşabilmesi için, aynı suçun farklı zamanlarda, fakat aynı suç işleme kararlılığı altında işlenmesi gerekir.


• Örgütlü Suç: Suçun bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi halinde, TCK 220. madde hükümleri uygulanır ve ceza artırılır. Bu durumda, örgüt yöneticileri için ayrıca cezalandırma söz konusu olabilir.


• Rüşvet Almaya Teşebbüs: Rüşvet almaya teşebbüs de suçtur ve tamamlanmış suç gibi cezalandırılır. Teşebbüs, failin elinde olmayan nedenlerle suçun tamamlanamaması halidir (TCK m. 35).

Etkin Pişmanlık

TCK 254. maddede rüşvet suçunda etkin pişmanlık hükümleri düzenlenmiştir. Buna göre:

• Suç Ortaya Çıkmadan Önce: Rüşvet alan veya veren kişi, suç ortaya çıkmadan önce durumu yetkili makamlara bildirir ve elde ettiği menfaati iade ederse, ceza almaz (TCK m. 254/2). Bu durumda, fail hakkında cezaya hükmolunmaz.


• Suç Ortaya Çıktıktan Sonra: Suç ortaya çıktıktan sonra, soruşturma aşamasında pişmanlık göstererek suçun aydınlatılmasına ve diğer faillerin yakalanmasına yardımcı olan kişinin cezasında indirim yapılır (TCK m. 254/3). Bu durumda, verilecek ceza, üçte birine kadar indirilebilir.

Yargıtay Kararları Işığında Uygulama

Yargıtay, rüşvet suçunun ispatı konusunda titiz bir yaklaşım sergilemektedir. Rüşvetin varlığının şüpheye yer bırakmayacak şekilde ispatlanması gerekmektedir. Yargıtay kararlarında, rüşvetin "örtülü" veya "dolaylı" yollarla da gerçekleşebileceği, ancak bu durumda delillerin daha dikkatli değerlendirilmesi gerektiği vurgulanmaktadır. Örneğin, Yargıtay Ceza Genel Kurulu'nun 2016/5-133 E., 2018/15 K. sayılı kararında, rüşvetin dolaylı yollarla ispatlanması konusunda detaylı değerlendirmeler yapılmıştır. Bu kararda, rüşvetin ispatı için doğrudan delillerin yanı sıra, tanık beyanları, iletişim tespit tutanakları ve diğer dolaylı delillerin de değerlendirilebileceği belirtilmiştir.

Yargıtay Ceza Genel Kurulu'nun 2019/1086 sayılı kararında, rüşvetin "taciz" yoluyla alınması halinde cezanın üst sınırdan belirleneceği vurgulanmıştır. Bu karar, kamu görevlisinin görevinin gereklerine aykırı olarak sürekli ve ısrarlı bir şekilde menfaat talep etmesi durumunda, cezanın artırılması gerektiğini belirtmektedir. Bir başka kararda (YCGK 2020/1254), kamu görevlisinin rüşveti reddetmesine rağmen teklifin suç oluşturduğu kabul edilmiştir. Bu karar, rüşvet teklifinin dahi suçun oluşması için yeterli olduğunu vurgulamaktadır. Ayrıca, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu'nun (CMK) 135. maddesi uyarınca rüşvet soruşturmalarında iletişimin tespiti, dinlenmesi ve kayda alınması gibi özel delil toplama yöntemleri kullanılabilir. Ancak, bu yöntemlerin hukuka uygun bir şekilde kullanılması ve elde edilen delillerin de hukuka uygun olması gerekmektedir.

Rüşvet Suçunda İspat ve Deliller

Rüşvet suçunda ispat yükümlülüğü iddia makamına aittir. İddia makamı, rüşvetin işlendiğine dair şüpheye yer bırakmayacak şekilde deliller sunmakla yükümlüdür. Ancak, şüphe uyandıran durumların varlığı halinde, şüpheli durumları açıklama yükümlülüğü de sanığa düşebilir. Delil olarak;

• Tanık İfadeleri: Olayı gören veya bilen kişilerin ifadeleri. Tanıkların beyanları, rüşvetin ispatı açısından önemli bir delil olabilir. Ancak, tanıkların beyanlarının güvenilirliği de ayrıca değerlendirilmelidir.


• Elektronik Kayıtlar (Kayıtlı Görüşmeler): Usulüne uygun olarak alınmış ses veya görüntü kayıtları. Bu tür kayıtların delil olarak kullanılabilmesi için, CMK'nın ilgili hükümlerine uygun olarak alınmış olması gerekmektedir.


• Mali Kayıtlar (Bankacılık Verileri): Şüpheli para transferleri veya mal varlığındaki artışlar. Bu tür kayıtlar, rüşvetin maddi boyutunu ortaya koymak açısından önemlidir. Ancak, bu kayıtların tek başına rüşvetin ispatı için yeterli olmadığı da unutulmamalıdır.


• El Konulan Menfaatler (Nakit veya Eşya): Rüşvet olarak verildiği iddia edilen para veya eşyalar. Bu tür menfaatlerin ele geçirilmesi, rüşvetin varlığını destekleyen bir delil olabilir.


• Bilirkişi Raporları: Özellikle mali konularda uzman görüşü alınması. Bilirkişi raporları, karmaşık mali işlemlerin aydınlatılmasına yardımcı olabilir.


• İletişimin Tespiti, Dinlenmesi ve Kayda Alınması: CMK 135. madde uyarınca elde edilen deliller. Bu tür deliller, rüşvetin planlanması ve işlenmesi sürecini ortaya koymak açısından önemlidir. Ancak, bu delillerin hukuka uygun bir şekilde elde edilmiş olması gerekmektedir.

Yargıtay, delillerin hukuka uygun toplanmasına özellikle dikkat etmektedir. Hukuka aykırı olarak elde edilen deliller, yargılamada kullanılamaz (CMK 217/2). Yargıtay Ceza Genel Kurulu'nun 2021/89 sayılı kararı, hukuka aykırı delillerin değerlendirilmemesi gerektiği konusuna vurgu yapmaktadır. Bu kararda, hukuka aykırı delillerin yargılamada kullanılması, adil yargılanma hakkının ihlali olarak değerlendirilmiştir.

Sonuç ve Öneriler

Rüşvet suçu, toplumsal güveni zedeleyen, kamu hizmetlerinin etkinliğini azaltan ve ekonomik kayıplara yol açan ciddi bir suçtur. Mevzuatın caydırıcı cezalar öngörmesine rağmen, etkin soruşturma ve yargılama süreçleri, şeffaflık, hesap verebilirlik ve etik değerlerin güçlendirilmesi kritik önem taşır. Bu kapsamda;

• Şeffaflık: Kamu ihale süreçlerinde şeffaflık artırılmalı, rekabet ortamı sağlanmalı ve denetim mekanizmaları güçlendirilmelidir. İhale süreçlerinin şeffaf olması, rüşvetin önlenmesi açısından önemli bir faktördür.


• Eğitim: Kamu görevlilerine yönelik etik eğitimleri yaygınlaştırılmalı, dürüstlük ve hesap verebilirlik ilkeleri vurgulanmalıdır. Etik eğitimler, kamu görevlilerinin rüşvet gibi yasa dışı davranışlardan kaçınmasına yardımcı olabilir.


• Teknoloji: Dijital takip sistemleriyle suçun önlenmesi sağlanmalı, ihbar mekanizmaları kolaylaştırılmalı ve ihbar edenlerin korunması sağlanmalıdır. İhbar mekanizmalarının kolaylaştırılması ve ihbar edenlerin korunması, rüşvetin ortaya çıkarılmasına yardımcı olabilir.


• Mevzuatın Güncellenmesi: Rüşvetle mücadeledeki yeni gelişmelere ve uluslararası standartlara uygun olarak mevzuat güncellenmelidir. Mevzuatın güncellenmesi, rüşvetle mücadelede daha etkili olunmasını sağlayabilir. Özellikle Birleşmiş Milletler Yolsuzlukla Mücadele Sözleşmesi gibi uluslararası düzenlemeler dikkate alınmalıdır.


• Uluslararası İşbirliği: Sınır ötesi rüşvet vakalarında uluslararası işbirliği artırılmalıdır. Sınır ötesi rüşvet vakalarında, farklı ülkelerin adli makamları arasında işbirliği yapılması, suçluların yakalanması ve cezalandırılması açısından önemlidir.

Sonuç olarak, rüşvetle mücadelede sadece hukuki düzenlemeler yeterli değildir. Toplumsal bilinç düzeyinin yükseltilmesi, etik değerlerin güçlendirilmesi ve tüm paydaşların işbirliği içinde hareket etmesi gerekmektedir. Rüşvetle mücadele, sadece devletin değil, tüm toplumun sorumluluğundadır.