Giriş
Şirket iflası, ticaret hukukunun en karmaşık ve çok boyutlu konularından biridir. İflas süreci, hem alacaklıların haklarının korunması hem de borçlu şirketin mali durumunun çözümlenmesi açısından kritik öneme sahiptir. Türk hukuk sisteminde iflasa ilişkin temel düzenlemeler, 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu (İİK) ile belirlenmiştir. Bu makalede, şirket iflasının hukuki boyutları, süreç aşamaları, Yargıtay kararları ışığında uygulamadaki tartışmalı konular ve çözüm önerileri ele alınacaktır. Ayrıca, 7409 sayılı Kanun ile yapılan değişiklikler de değerlendirilecektir.
1. Şirket İflasının Hukuki Niteliği ve Türleri
İflas, borçlunun malvarlığının cebri icra yoluyla paraya çevrilerek alacaklıların tatmin edilmesini amaçlayan, İİK'da düzenlenmiş bir iflas hukuku kurumudur. İflas, genel olarak bir cebri icra yolu olup, iflasa tabi borçlunun malvarlığının, alacaklıların alacaklarını tahsil etmeleri amacıyla paraya çevrilmesi sürecini ifade eder. İİK m. 177 uyarınca, sermaye şirketleri (anonim, limited, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler) ve kooperatifler için iflas yolu zorunludur. Bu şirketlerin ödeme güçsüzlüğüne düşmeleri halinde iflaslarının talep edilmesi zorunludur. Adi ortaklıklar ve şahıs şirketleri (kollektif, komandit şirketler) hakkında ise doğrudan iflas yolu uygulanmaz. Bu şirketler hakkında, öncelikle haciz yoluyla takip yapılması gerekir. Ancak, bu şirketlerin borçlarını ödemede acze düştüklerinin tespit edilmesi halinde iflasları istenebilir (İİK m. 177/2). Şirket iflası, esasen tek bir türdür. Ancak, borçlunun kusurunun derecesine göre farklı hukuki sonuçlar doğuran durumlar söz konusu olabilir. Örneğin, Türk Ceza Kanunu'nda (TCK) düzenlenen "hileli iflas" (TCK m. 161) ve "taksirli iflas" (TCK m. 162) suçları, borçlunun kusurlu davranışlarını cezalandırmayı amaçlar. İİK'da "kasten iflas" şeklinde bir ayrım bulunmamakla birlikte, borçlunun kötü niyetli davranışları iflas sürecinde farklı sonuçlar doğurabilir. İflasın nedenleri ve borçlunun iyi niyeti, alacaklıların alacaklarını tahsil etme imkanlarını etkileyebilir, ancak bu durum iflasın türünü değiştirmez.
2. İflas Sürecinin Aşamaları
İflas süreci, genel olarak aşağıdaki aşamalardan oluşur:
- İflas Talebi: Alacaklılar veya borçlu, yetkili asliye ticaret mahkemesinde iflas davası açabilir (İİK m. 154, 155, 156, 157, 158). Alacaklı tarafından açılan iflas davasında, alacaklının alacağını ve borçlunun ödeme güçsüzlüğünü ispat etmesi gerekir. Borçlu da ödeme güçsüzlüğünü beyan ederek iflasını isteyebilir (İİK m. 178/1).
- İflasın Açılması: Mahkeme, yapılan inceleme sonucunda borçlunun ödeme güçsüzlüğü içinde olduğuna kanaat getirirse iflas kararı verir (İİK m. 179 vd.). İflas kararı, Ticaret Sicili'ne tescil edilir ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi'nde ilan olunur (İİK m. 166). İflasın açılmasıyla birlikte borçlunun malvarlığı üzerindeki tasarruf yetkisi kısıtlanır ve iflas masası oluşur.
- Alacakların Kaydı ve Sıralaması: İflas masası, alacaklıları alacaklarını bildirmeye davet eder. Alacaklar incelenir, kaydedilir ve İİK'daki (özellikle m. 206) sıralamaya göre sınıflandırılır. Alacakların kaydı ve tasdiki, iflas sürecinin önemli bir aşamasıdır.
- Tasfiye: İflas masası, borçlunun malvarlığını paraya çevirerek alacaklıların alacaklarını ödemeye çalışır. Tasfiye, ya adi tasfiye (İİK m. 232 vd.) ya da iflas idaresinin talebi ve mahkeme kararıyla basitleştirilmiş tasfiye (İİK m. 257) şeklinde yapılır. Tasfiye sürecinde, malvarlığının değerlemesi, satışı ve elde edilen gelirin alacaklılara dağıtımı gerçekleştirilir.
- İflasın Kapanması: Tasfiye sonucunda tüm alacaklıların alacakları tamamen ödenirse veya malvarlığı yetersizliği nedeniyle alacakların tamamı ödenemezse, iflas masası tarafından iflasın kapanması talep edilir ve mahkemece karar verilir (İİK m. 254). İflasın kapanması kararı ile iflas süreci sona erer.
Yargıtay kararlarında, iflas talebinin somut delillerle desteklenmesi gerektiği vurgulanmaktadır. Örneğin, Yargıtay 19. Hukuk Dairesi'nin 25.09.2017 tarihli ve E. 2016/17042, K. 2017/6365 sayılı kararı bu konuya örnek gösterilebilir.
3. İflasta Öne Çıkan Tartışmalı Konular
Uygulamada en çok tartışılan konulardan biri, 7101 sayılı Kanun ile İİK'dan kaldırılan "iflasın ertelenmesi" müessesesiydi. Şu anda yürürlükte olan düzenlemelerde iflasın ertelenmesi imkanı bulunmamaktadır. Bunun yerine, 7101 sayılı Kanun ile getirilen konkordato müessesesi, mali durumu bozulan şirketlere yeniden yapılandırma imkanı sunmaktadır. Konkordato, borçlunun alacaklıları ile anlaşarak borçlarını belirli bir plan dahilinde ödemesi esasına dayanır (İİK m. 285 vd.). 7409 sayılı Kanun ile konkordato hükümlerinde de bazı değişiklikler yapılmıştır.
Diğer bir tartışma konusu ise "iflasın kaldırılması"dır. İflasın kaldırılması, iflas kararının hukuki sonuçlarını ortadan kaldıran bir süreçtir. İİK m. 255 uyarınca, borçlunun tüm alacaklıların alacaklarını faizleriyle birlikte ödemesi veya alacaklılarla konkordato yapması halinde iflas kaldırılabilir.
4. Yargıtay Kararları Işığında Uygulama
Yargıtay, iflas sürecinde alacaklıların haklarının korunmasına ve hukuki güvenliğin sağlanmasına özel önem vermektedir. Örneğin, Yargıtay'ın çeşitli dairelerinin kararlarında, iflas masasına dahil edilmeyen bir alacağın sonradan talep edilmesinin mümkün olmadığı, iflasın açılmasından sonra borçlunun malvarlığı üzerinde yapılan tasarrufların geçersiz olduğu ve bu tasarrufların iptali için dava açılabileceği belirtilmiştir. (Örneğin, Yargıtay 11. HD, E. 2016/13254, K. 2018/4437, T. 21.6.2018; Yargıtay 15. HD, E. 2015/6348, K. 2016/197, T. 14.1.2016) Bu kararlar, iflas sürecinin düzenli ve etkin bir şekilde yürütülmesini sağlamayı amaçlamaktadır.
İflas masasına dahil edilmeyen alacakların sonradan talep edilememesi ilkesi, iflas sürecinin düzenli ve hızlı bir şekilde yürütülmesini sağlamayı amaçlar. İflasın açılmasından sonra yapılan tasarrufların geçersiz sayılması ise, alacaklıların haklarını korumak ve borçlunun mal kaçırmasını engellemek amacını taşır.
Sonuç ve Öneriler
Şirket iflası, hem borçlu hem de alacaklılar açısından ciddi sonuçlar doğuran bir süreçtir. İflasın önlenmesi için şirketlerin mali durumlarını sürekli olarak takip etmeleri, erken uyarı sistemlerini kullanmaları ve hukuki danışmanlık almaları önemlidir. Alacaklılar ise iflas talebinde bulunurken, alacaklarını ve borçlunun ödeme güçsüzlüğünü somut delillerle ispat etmelidirler. İflas hukukundaki son değişiklikler (özellikle 7409 sayılı Kanun) ve Yargıtay içtihatları dikkate alınarak, uygulamadaki belirsizliklerin giderilmesi ve sürecin daha etkin hale getirilmesi için mevzuatın güncellenmesi ve yorumlanması gerekmektedir. Ayrıca, konkordato müessesesinin şirketlerin yeniden yapılandırılması ve iflasın önlenmesi açısından daha etkin bir şekilde kullanılması için teşvik edici düzenlemeler yapılabilir. Özellikle KOBİ'lerin konkordatodan faydalanabilmeleri için süreçlerin basitleştirilmesi ve maliyetlerin düşürülmesi faydalı olacaktır.
```