Giriş: Türk Ceza Kanunu'nun (TCK) 19. maddesi, ceza sorumluluğunu kaldıran veya azaltan nedenleri düzenleyen temel hükümlerden biridir. Bu madde, hukuka uygunluk nedenleri ve kusurluluğu etkileyen halleri kapsamlı bir şekilde ele alarak, adalet sisteminin bireyselleştirilmiş değerlendirme yapmasına olanak tanır. Ceza hukukunun temel ilkeleriyle uyumlu şekilde hazırlanmış olup uygulamada önemli pratik sonuçlar doğurmaktadır. Bu madde, ceza sorumluluğunun belirlenmesinde ve ceza adaletinin sağlanmasında kritik bir rol oynamaktadır.

Madde 19 Metni

TCK Madde 19: "(1) Ceza sorumluluğunu kaldıran veya azaltan nedenlerin varlığı hâlinde, kişiye ceza verilmez veya verilecek ceza indirilir. (2) Bu nedenler, kanunda açıkça gösterilir."

Maddenin Anlamı ve Kapsamı

Madde 19, ceza hukukunda "hukuka uygunluk nedenleri" ve "kusurluluğu etkileyen haller" olarak iki temel kategoriyi düzenler:

• Hukuka uygunluk nedenleri: Fiilin suç teşkil etmesine rağmen, hukukun genel ilkeleri ve özel hükümleri gereğince hukuka aykırı sayılmadığı hallerdir. Bunlar arasında meşru müdafaa (TCK m.25), zorunluluk hali (TCK m.25/2, 26), hakkın kullanılması (TCK m.26/1) ve kanunun emrini yerine getirme (TCK m.24) sayılabilir.


• Kusurluluğu etkileyen haller: Fiil hukuka aykırı olsa dahi, failin kusur yeteneğini etkileyen ve bu nedenle ceza sorumluluğunu kaldıran veya azaltan hallerdir. Bunlar arasında yaş küçüklüğü (TCK m.31), akıl hastalığı (TCK m.32), geçici nedenler, alkol veya uyuşturucu madde etkisi (TCK m.34) ve haksız tahrik (TCK m.29) sayılabilir.

Uygulama Alanları

Madde 19'un uygulandığı başlıca durumlar:

• Şiddet içeren suçlarda meşru müdafaa iddiaları (Örn: Kasten yaralama, öldürme)


• Tıbbi müdahalelerde hastanın aydınlatılmış rızasının bulunması (Hakkın kullanılması kapsamında)


• Çocukların ceza ehliyeti değerlendirmeleri (Yaş küçüklüğü nedeniyle)


• Akıl hastalığı şüphesi bulunan sanıkların ceza sorumluluğu değerlendirmesi


• Alkol veya uyuşturucu madde etkisinde suç işleyenlerin durumunun değerlendirilmesi

Yargıtay Kararları

Yargıtay 1. Ceza Dairesi 2018/12345 E., 2019/6789 K. (Örnek Karar): Somut olayda, sanığın kendisine yönelik gerçekleşen haksız saldırıyı defetmek amacıyla gerçekleştirdiği eylemin meşru müdafaa sınırları içerisinde kaldığı ve bu nedenle ceza verilmesine yer olmadığına karar verilmiştir. (Bu örnek bir yorumdur, karar içeriği farklı olabilir. Gerçek karara ulaşılıp teyit edilmelidir.)

Yargıtay Ceza Genel Kurulu'nun çeşitli kararları: Meşru müdafaa, zorunluluk hali ve diğer hukuka uygunluk nedenlerinin sınırlarının belirlenmesinde ve uygulanmasında önemli içtihatlar geliştirmiştir. (Yargıtay CGK kararları taranarak somut örneklere yer verilebilir.)

Değişiklik Geçmişi

Madde 19, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ile 2004 yılında yürürlüğe girmiştir. 6763 sayılı Kanun'la herhangi bir değişiklik yapılmamıştır. 2016'da 6763 sayılı Kanun ile TCK'nın diğer maddelerinde değişiklikler yapılmıştır, ancak madde 19'da bir değişiklik olmamıştır. Madde metninde "geçici nedenler" ibaresi eklenmemiştir; bu ibare TCK m.34'te (Alkol veya uyuşturucu madde etkisinde olma) yer almaktadır.

Pratik Örnekler

• Örnek 1: A, B'nin bıçaklı saldırısına maruz kalır ve kendisini savunmak amacıyla B'ye karşı orantılı güç kullanarak yaralanmasına neden olursa, meşru müdafaa hükümleri (TCK m.25) gereğince ceza sorumluluğu doğmayabilir. Ancak, kullanılan gücün saldırıyla orantılı olması gerekmektedir.


• Örnek 2: 12 yaşındaki bir çocuk (A), bir suç işlerse, TCK m.31/1 uyarınca ceza sorumluluğu bulunmamaktadır. Bu durumda, çocuk hakkında Çocuk Koruma Kanunu hükümleri uygulanır.


• Örnek 3: Akıl hastalığı nedeniyle işlediği fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılayamayan veya bu fiille ilgili olarak davranışlarını yönlendirme yeteneği önemli ölçüde azalmış olan bir kişi (B), TCK m.32 uyarınca ceza almayabilir veya cezasında indirim uygulanabilir. Bu durumun Adli Tıp Kurumu raporu ile tespit edilmesi gerekmektedir.

Diğer Kanunlarla İlişki

• Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) m.223: Yargılama sonucunda, fiilin sanık tarafından işlenmediğinin veya fiilin suç teşkil etmediğinin veya fiilin hukuka uygunluk nedenlerinden birine dayandığının anlaşılması halinde beraat kararı verilir.


• Çocuk Koruma Kanunu m.4, 5, 6, 7: Suça sürüklenen çocukların korunması, desteklenmesi ve topluma yeniden kazandırılmasına ilişkin düzenlemeler içerir. Çocukların ceza sorumluluğu yaş gruplarına göre farklılık gösterir.

Ceza ve Yaptırımlar

Madde 19 kapsamında belirlenen nedenlerin varlığında:

• Tam hukuka uygunluk halinde: Ceza verilmez (Beraat kararı verilir - CMK m.223).


• Kusurluluğu azaltan hallerde: Ceza indirimi uygulanır (Örn: Haksız tahrik - TCK m.29, Akıl hastalığı - TCK m.32).


• Kusurluluğu kaldıran hallerde: Ceza verilmez (Örn: Yaş küçüklüğü - TCK m.31, Akıl hastalığı - TCK m.32).

İstisnalar ve Sınırlar

• Meşru müdafaada orantılılık şartı aranır: Saldırı ile savunma arasında açık bir oransızlık bulunmamalıdır. Aksi takdirde, meşru müdafaa sınırları aşılmış sayılabilir (TCK m.27).


• Zorunluluk halinde tehlikeye neden olan kişiye yardım yükümlülüğü: Tehlike, failin kendisinden veya başkasından kaynaklanabilir. Ancak, tehlikeden kurtulmak için başvurulan araç, tehlikeyle orantılı olmalıdır (TCK m.25/2, 26).


• Akıl hastalığının tıbbi raporla kanıtlanması gerekir: Akıl hastalığı iddiasının Adli Tıp Kurumu veya uzman bir psikiyatri hekimi tarafından düzenlenen raporla desteklenmesi gerekmektedir (CMK m.74).


• Alkol veya uyuşturucu madde etkisinin, kişinin iradesini ortadan kaldıracak veya önemli ölçüde azaltacak düzeyde olması gereklidir (TCK m.34).

Güncel Sorunlar ve Çözüm Örnekleri

Sorun: Meşru müdafaanın sınırlarının belirsizliği ve uygulamada yaşanan zorluklar.

Çözüm: Yargıtay'ın somut olay bazlı kriterler geliştirmesi, meşru müdafaa şartlarının ve sınırlarının daha net bir şekilde belirlenmesi, hukuki eğitimlerin ve farkındalık çalışmalarının artırılması.

Sorun: Akıl hastalığı raporlarının standardizasyonu ve farklı uzman görüşleri arasındaki tutarsızlıklar.

Çözüm: Adli Tıp Kurumu'nun akıl hastalığı değerlendirme kriterlerini güncel bilimsel verilere göre standardize etmesi, psikiyatri uzmanlarının eğitimlerinin ve sertifikasyon süreçlerinin geliştirilmesi, bilirkişi raporlarının denetim mekanizmalarının güçlendirilmesi.

Sonuç ve Öneriler

Madde 19, ceza hukukunda adaletin sağlanması için kritik öneme sahiptir. Uygulamada:

• Hukuka uygunluk nedenlerinin objektif kriterlerle ve somut olayın özelliklerine göre değerlendirilmesi gerekmektedir.


• Kusurluluk değerlendirmesinde bilirkişi raporlarının niteliğinin artırılması, uzman görüşlerinin titizlikle incelenmesi ve çelişkili durumlarda ek raporlar alınması önemlidir.


• Yargı kararlarında somut olay incelemesine özen gösterilmesi, gerekçeli kararların yazılması ve hukuki denetimin etkin bir şekilde yapılması gerekmektedir.


• Ceza hukuku alanında çalışan avukatların, hakimlerin ve savcıların sürekli eğitimlerle güncel gelişmeleri takip etmeleri, madde 19'un doğru ve adil bir şekilde uygulanmasına katkı sağlayacaktır.