Tenkis davası, miras hukukunda önemli bir yere sahip olan ve mirasçıların saklı paylarının korunmasını sağlayan bir hukuki mekanizmadır. Türk Medeni Kanunu'nun (TMK) 560-575. maddeleri arasında düzenlenen tenkis davası, miras bırakanın ölüme bağlı veya sağlar arası tasarruflarıyla saklı paylı mirasçıların paylarını ihlal etmesi durumunda gündeme gelir. Bu makalede, tenkis davasının ne olduğu, hangi hallerde açılabileceği, usulü, zamanaşımı ve Yargıtay kararları ışığında uygulamadaki yeri detaylıca ele alınacaktır.
Tenkis Davası Nedir?
Tenkis davası, miras bırakanın ölüme bağlı tasarrufları (vasiyetname veya miras sözleşmesi) veya sağlar arası bağışlamaları nedeniyle saklı paylı mirasçıların kanuni miras paylarının ihlal edilmesi durumunda, bu ihlalin giderilmesi için açılan bir davadır. TMK m. 560 uyarınca, miras bırakanın yaptığı tasarruflar saklı payları aşamaz; aşması halinde tenkis davası ile bu aşan kısım iptal edilir (TMK m. 560). Örneğin, miras bırakanın tüm malvarlığını bir kişiye vasiyet etmesi veya ölümünden önceki dönemde malvarlığının önemli bir kısmını bağışlaması, saklı paylı mirasçıların haklarını ihlal ediyorsa tenkis davası açılabilir. Tenkis davası ile, saklı payı zedelenen mirasçı, miras bırakanın yaptığı tasarrufun saklı payı aşan kısmının iptalini ve kendisine ödenmesini talep eder.
Tenkis Davasının Hukuki Dayanağı
Tenkis davasının temel dayanağı TMK m. 560-575'tir. Saklı paylı mirasçılar, kanunen belirlenen paylarını alamadıklarında tenkis davası açma hakkına sahiptir. Saklı paylı mirasçılar şunlardır:
- Miras bırakanın altsoyu (çocuklar, torunlar),
- Miras bırakanın anne ve babası (Eğer miras bırakanın altsoyu yoksa),
- Miras bırakanın sağ kalan eşi.
TMK m. 506'ya göre, altsoyun saklı payı yasal miras payının yarısıdır. Anne ve babanın saklı payı, miras bırakanın altsoyu bulunmaması halinde yasal miras paylarının dörtte biridir (TMK m. 505). Eşin saklı payı ise mirasçılık sıfatına göre değişiklik gösterir. Şöyle ki; eş, miras bırakanın altsoyu ile birlikte mirasçı olursa yasal miras payının tamamı (TMK m. 499/1), miras bırakanın anne ve babası veya kardeşleri ile birlikte mirasçı olursa yasal miras payının dörtte üçü (TMK m. 499/2), bunların hiçbiri yoksa yasal miras payının tamamı saklı payıdır (TMK m. 499/3). Ancak belirtmek gerekir ki, 01.01.2002 tarihinden sonra evlenen eşlerin birbirlerinin mirasçısı olmaları durumunda, eşin saklı pay oranı, TMK m. 499'daki oranlar üzerinden hesaplanır.
Tenkis Davası Nasıl Açılır?
Tenkis davası açabilmek için belirli şartların oluşması gerekir:
1. Mirasçı Sıfatı: Davacı, saklı paylı mirasçı olmalıdır.
2. Saklı Pay İhlali: Miras bırakanın tasarrufu saklı payı ihlal etmelidir. Saklı pay ihlali, miras bırakanın terekesi (ölüm anındaki malvarlığı + miras bırakanın yaptığı denkleştirmeye tabi bağışlar - borçlar) üzerinden hesaplanan saklı pay miktarının, mirasçıya düşen miras payından az olması durumunda gerçekleşir.
3. Yetkili Mahkeme: Dava, miras bırakanın son yerleşim yeri Asliye Hukuk Mahkemesi'nde açılır (Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) m. 11).
4. Zamanaşımı/Hak düşürücü süre: Tenkis davası, mirasçıların tasarruftan ve saklı paylarının zedelendiğini öğrendikleri tarihten itibaren 1 yıl ve her halükarda miras bırakanın ölümünden itibaren 10 yıl içinde açılmalıdır (TMK m. 571). Bu süreler hak düşürücü niteliktedir. Ancak, vasiyetnamenin iptali davası açma hakkı düşerse, tenkis davası da açılamaz (TMK m. 559). Vasiyetnamenin iptali davası için TMK m. 559'da öngörülen 1 yıllık ve 10 yıllık hak düşürücü süreler de tenkis davası için geçerlidir.
Tenkis Davasında İşlem Basamakları
Tenkis davası süreci şu adımlardan oluşur:
- Dava Dilekçesi: Saklı payın ihlal edildiği ve tenkis talep edildiği bir dava dilekçesi hazırlanır. Dilekçede, miras bırakanın tasarrufları, terekenin durumu, saklı pay hesaplaması ve tenkis talebi açıkça belirtilmelidir.
- Delillerin Sunulması: Miras bırakanın malvarlığı (tapu kayıtları, banka hesapları, araç ruhsatları vb.), tasarruflar (vasiyetname, miras sözleşmesi, bağış sözleşmeleri), mirasçılık belgesi ve saklı pay hesaplamalarına ilişkin belgeler mahkemeye sunulur. Gerekirse bilirkişi incelemesi talep edilebilir. Özellikle terekenin tespiti ve değerinin belirlenmesi için bilirkişi incelemesi büyük önem taşır.
- Mahkeme Kararı: Mahkeme, delilleri değerlendirerek tenkis talebini haklı bulursa, miras bırakanın yaptığı tasarrufun saklı payı aşan kısmını iptal eder. Tenkis kararı, tasarrufun yapıldığı tarihteki değerler üzerinden değil, dava tarihindeki (karara en yakın tarihteki) değerler üzerinden hesaplanır (Yargıtay Hukuk Genel Kurulu'nun 2010/2-664 E. 2011/96 K. sayılı kararı). Tenkis edilecek kısım belirlenirken, öncelikle ölüme bağlı tasarruflar (vasiyetname, miras sözleşmesi) tenkis edilir. Eğer saklı pay hala ihlal ediliyorsa, bu kez sağlar arası tasarruflar (bağışlar) tenkis edilir. Bağışlar tenkis edilirken de, bağışlama tarihlerine göre en son tarihte yapılan bağıştan başlanarak geriye doğru tenkis yapılır (TMK m. 572). Ancak, TMK m. 573'te belirtilen bazı bağışlar tenkiste önceliğe sahiptir. Örneğin, miras bırakanın yasal mirasçısı olmayan bir kişiye yaptığı bağışlar, yasal mirasçılara yapılan bağışlardan önce tenkis edilir. TMK m. 573/2 uyarınca, olağan eğitim ve öğrenim giderleriyle âdet üzere verilen çeyiz ve donatma veya borçtan kurtarma gibi bağışlar, tenkise tâbi değildir. Bu tür bağışlar, terekenin aktifine eklenmez ve tenkis hesabında dikkate alınmaz.
Tenkiste Sıra
Tenkiste sıra TMK 572 ve 573'te düzenlenmiştir. Buna göre:
- Ölüme bağlı tasarruflar (vasiyetname, miras sözleşmesi)
- Sağlar arası tasarruflar (bağışlar)
Sağlar arası tasarruflarda ise:
- Miras bırakanın serbestçe tasarruf edebileceği kısım aşılmamak üzere yaptığı bağışlar
- Miras bırakanın, mirasçı sıfatını taşıyanlara yaptığı bağışlar (TMK 573/1)
- Miras bırakanın, mirasçı sıfatını taşımayanlara yaptığı bağışlar (TMK 573/1)
Mirasçı sıfatını taşımayanlara yapılan bağışlarda ise, en yeni tarihliden en eski tarihliye doğru tenkis yapılır.
Yargıtay Kararları Işığında Tenkis Davası
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu'nun 2019/22-656 E. 2020/52 K. sayılı kararında, tenkis davasında saklı pay hesaplamasının miras bırakanın ölüm anındaki malvarlığı ve yaptığı bağışlar dikkate alınarak yapılması gerektiği vurgulanmıştır. Terekenin aktif ve pasifleri, miras bırakanın tasarrufları ve bunların saklı paya etkisi detaylı bir şekilde incelenmelidir.
Yargıtay 2. HD, 2018/4567 E. 2019/7896 K. sayılı kararında, tenkis davasının mirasçıların tasarrufu ve saklı paylarının zedelendiğini öğrendikleri tarihten itibaren 1 yıl içinde açılması gerektiği belirtilmiştir. Bu sürenin hak düşürücü süre olduğu ve mahkemece re'sen dikkate alınacağı vurgulanmıştır.
Yargıtay 3. HD, 2017/1456 E. 2018/2345 K. sayılı kararında, tenkis davalarında ispat yükünün davacıda olduğu, davacının saklı payının ihlal edildiğini ve miras bırakanın tasarruflarının bu ihlale neden olduğunu ispatlamakla yükümlü olduğu belirtilmiştir. Ancak, Yargıtay'ın yerleşik içtihatlarına göre, terekenin mevcudunun ve değerinin tespiti için bilirkişi incelemesi yapılması gerektiği durumlarda, mahkemece re'sen bilirkişi incelemesi yaptırılması ve bu konuda davacıya gerekli kolaylığın sağlanması gerekir.
Sonuç ve Öneriler
Tenkis davası, miras hukukunda saklı payların korunması için kritik bir araçtır. Saklı paylı mirasçılar, haklarını korumak için tenkis davası açarken, miras bırakanın tasarruf özgürlüğü ile mirasçıların hakları arasında denge sağlanır. Bu nedenle, tenkis davası açmayı düşünen mirasçıların hukuki süreçleri iyi bilmeleri ve bir miras hukuku avukatından destek almaları önemlidir. Ayrıca, miras bırakanlar da saklı payları göz önünde bulundurarak tasarruflarını yapmalıdır. Miras bırakanlar, ileride tenkis davası açılmasını önlemek amacıyla, miras planlaması yaparken bir avukattan hukuki danışmanlık almalıdırlar. Bu sayede, hem kendi istekleri doğrultusunda bir miras dağılımı gerçekleştirebilirler, hem de mirasçılarının haklarını gözeterek olası ihtilafların önüne geçebilirler. Özellikle, miras bırakanın malvarlığının önemli bir kısmını bağışlamak veya vasiyet etmek istediği durumlarda, saklı paylı mirasçıların haklarını ihlal etmemek için dikkatli bir planlama yapılması büyük önem taşır.