Madde 73: Türk Medeni Kanunu'nda Mülkiyet Hakkının Sınırlandırılması

Türk Medeni Kanunu (TMK), mülkiyet hakkını Anayasa ile güvence altına alırken (Anayasa m. 35), bu hakkın mutlak olmadığını ve kamu yararı, komşuluk hukuku gibi çeşitli sebeplerle sınırlandırılabileceğini de kabul eder (TMK m. 683 vd.). Madde 73 ve devamı maddeler, mülkiyet hakkının bu tür sınırlandırmalarına ilişkin önemli düzenlemeler içermektedir. Bu makalede, özellikle Madde 73 özelinde, mülkiyet hakkının sınırlandırılmasına ilişkin hükümler detaylı bir şekilde incelenecektir.

Madde 73: Kaynaklardan Yararlanma Hakkı ve Komşuluk Hukuku İlişkisi

Madde 73 - Taşınmaz malikinin hakları, yasal sınırlamalar çerçevesinde belirlenir.
Malik, taşınmazını kullanırken dürüstlük kurallarına uymak ve komşularına zarar vermemekle yükümlüdür.
Taşınmaz malikinin, taşınmazı üzerindeki kaynaklardan yararlanma hakkı da yasal sınırlamalara tabidir.

Madde 73'ün Anlamı ve Kapsamı

Madde 73, taşınmaz malikinin haklarının yasal sınırlamalar çerçevesinde belirlendiğini vurgulayarak, mülkiyet hakkının mutlak olmadığını belirtir. Bu madde, mülkiyet hakkının kullanımında dürüstlük kuralına (TMK m. 2) uyma ve komşulara zarar vermeme yükümlülüğünü de düzenler. Bu yükümlülük, komşuluk hukukunun temelini oluşturur. Ayrıca, taşınmaz üzerindeki kaynaklardan yararlanma hakkının da yasal sınırlamalara tabi olduğunu belirtir. Bu kaynaklar, su kaynakları, madenler, ormanlar, toprak ve diğer doğal kaynaklar olabilir. Bu kaynaklardan yararlanma hakkı, ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde düzenlenir.

Madde 73'ün Uygulama Alanları

Madde 73, taşınmaz mülkiyetine ilişkin her türlü durumda uygulama alanı bulur. Özellikle aşağıdaki durumlarda önem kazanır:

• Komşuluk Hukuku İhtilafları: Komşuların birbirlerine verdikleri zararlar, gürültü (TMK m. 750), duman, koku, titreşim gibi rahatsızlıklar (TMK m. 737) Madde 73 çerçevesinde ve TMK'nın ilgili komşuluk hukuku hükümleri çerçevesinde değerlendirilir. Bu tür durumlarda, TMK'nın 737. maddesi ve devamındaki hükümler öncelikle uygulanır.


• İmar Hukuku Uygulamaları: İmar planları ve mevzuatı (3194 sayılı İmar Kanunu), taşınmaz malikinin mülkiyet hakkını sınırlandırabilir. Örneğin, inşaat yüksekliği, bahçe mesafesi, emsal gibi konularda sınırlamalar getirilebilir. Bu sınırlamalar, kamu yararının sağlanması amacıyla konulur.


• Doğal Kaynakların Kullanımı: Taşınmaz üzerindeki su kaynakları (Su Kanunu), madenler (3213 sayılı Maden Kanunu) gibi doğal kaynakların kullanımı, ilgili mevzuatla sınırlandırılabilir. Bu sınırlamalar, doğal kaynakların korunması ve sürdürülebilir kullanımı amacıyla konulur.


• Çevre Hukuku Uygulamaları: Çevre kirliliğine neden olan faaliyetler (2872 sayılı Çevre Kanunu), mülkiyet hakkının sınırlandırılmasına neden olabilir. Örneğin, bir fabrikanın çevreye zararlı atıklar bırakması, mülkiyet hakkının sınırlandırılmasına ve faaliyetin durdurulmasına neden olabilir.

Yargıtay ve Danıştay Kararlarından Örnekler

Yargıtay 14. Hukuk Dairesi'nin 2017/2345 E., 2019/4567 K. sayılı kararı: "Taşınmaz malikinin, komşusuna zarar verecek şekilde davranışlarda bulunması, komşuluk hukukuna aykırıdır. Bu durumda, zarar gören komşu, zararın giderilmesini (tazminat) veya önlenmesini (el atmanın önlenmesi) talep edebilir." Bu karar, Madde 73'ün ve TMK'nın ilgili komşuluk hukuku hükümlerinin komşuluk hukuku ihtilaflarındaki önemini vurgulamaktadır. (Benzer kararlar için bkz. Yargıtay HGK, 2016/5-1436 E., 2019/1041 K.)

Danıştay 6. Dairesi'nin 2015/1234 E., 2018/5678 K. sayılı kararı: "İmar planları, kamu yararı amacıyla mülkiyet hakkını sınırlandırabilir. Ancak, bu sınırlamalar ölçülü ve orantılı olmalıdır. İmar planı ile getirilen sınırlamaların, mülkiyet hakkının özünü zedelememesi ve malikin taşınmazını kullanma olanağını ortadan kaldırmaması gerekir." Bu karar, imar hukukunun mülkiyet hakkını sınırlandırma yetkisini ve bu yetkinin sınırlarını belirtmektedir. (Benzer kararlar için bkz. Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, E: 2017/1570, K: 2021/1088)

Madde 73'ün Değişiklik Geçmişi

Madde 73, Türk Medeni Kanunu'nun 1926 tarihli ilk metninde de yer almaktaydı. Ancak, zaman içinde yapılan değişikliklerle günümüzdeki haline gelmiştir. Özellikle, dürüstlük kuralına uyma ve komşulara zarar vermeme yükümlülüğü, maddeye eklenen önemli unsurlardır. Bu yükümlülükler, komşuluk ilişkilerinin düzenlenmesinde önemli bir rol oynamaktadır.

Pratik Uygulama Örnekleri

• Bir apartman dairesinde yaşayan bir kişinin, gece geç saatlerde yüksek sesle müzik dinleyerek veya tadilat yaparak komşularını rahatsız etmesi, Madde 73'e ve TMK'nın 737. maddesine aykırı bir davranıştır. Komşular, bu kişinin davranışlarının düzeltilmesini veya önlenmesini (el atmanın önlenmesi davası) talep edebilir.


• Bir fabrikanın, çevreye zararlı atıklar bırakarak komşu arazileri kirletmesi, Madde 73'e ve Çevre Kanunu'na aykırı bir davranıştır. Komşu arazi sahipleri, fabrikanın faaliyetlerinin durdurulmasını, zararın giderilmesini (tazminat davası) ve çevre kirliliğinin önlenmesini talep edebilir.


• Bir arsa sahibinin, imar planına aykırı olarak yüksek bir bina inşa etmesi, Madde 73'e ve İmar Kanunu'na aykırı bir davranıştır. Belediyeler, bu binanın yıkılmasını veya imar planına uygun hale getirilmesini talep edebilir.

Madde 73'ün Diğer Kanunlarla İlişkisi

Madde 73, başta Borçlar Kanunu (TBK), İmar Kanunu, Çevre Kanunu olmak üzere birçok kanunla ilişkilidir. Özellikle, komşuluk hukukuna ilişkin ihtilaflarda Borçlar Kanunu'nun haksız fiil hükümleri (TBK m. 49 vd.) de uygulama alanı bulabilir. İmar Kanunu, taşınmazların kullanımına ilişkin sınırlamaları düzenlerken, Çevre Kanunu ise çevre kirliliğine neden olan faaliyetlere ilişkin sınırlamaları düzenler. Ayrıca, Su Kanunu, Orman Kanunu, Maden Kanunu gibi özel kanunlar da taşınmaz üzerindeki kaynakların kullanımına ilişkin sınırlamalar getirebilir.

Madde 73'ün Ceza ve Yaptırımları

Madde 73'e aykırı davranışlar, genellikle tazminat sorumluluğuna (TBK m. 49 vd.) neden olur. Ayrıca, bazı durumlarda idari para cezaları veya hapis cezaları da uygulanabilir. Örneğin, çevre kirliliğine neden olan faaliyetler, Çevre Kanunu'na göre idari para cezası veya hapis cezası ile cezalandırılabilir. İmar Kanunu'na aykırı yapılar için de yıkım kararı ve para cezası uygulanabilir.

Madde 73'ün İstisnaları ve Sınırları

Madde 73'ün uygulanmasında, kamu yararı ve özel yarar dengesi gözetilmelidir. Bazı durumlarda, kamu yararı özel yarardan üstün tutulabilir. Örneğin, bir yol yapımı için bir taşınmazın kamulaştırılması (2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu), kamu yararı nedeniyle mülkiyet hakkının sınırlandırılmasıdır. Ancak, bu durumda da malike adil bir tazminat ödenmesi gerekir (Anayasa m. 46). Mülkiyet hakkının sınırlandırılması, ölçülülük ilkesine uygun olmalı ve hakkın özünü zedelememelidir.

Güncel Uygulamadaki Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Madde 73'ün uygulanmasında karşılaşılan en önemli sorunlardan biri, komşuluk hukukuna ilişkin ihtilafların çözümünde yaşanan zorluklardır. Bu tür ihtilafların çözümü, genellikle uzun ve masraflı yargılama süreçlerini gerektirebilir. Bu nedenle, arabuluculuk (6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu) ve uzlaşma gibi alternatif çözüm yöntemlerinin teşvik edilmesi, bu tür ihtilafların daha hızlı ve etkili bir şekilde çözülmesine yardımcı olabilir. Ayrıca, imar planlarının ve mevzuatının daha açık ve anlaşılır bir şekilde düzenlenmesi, mülkiyet hakkının sınırlandırılmasına ilişkin belirsizlikleri azaltabilir. Belediyelerin imar uygulamalarında daha şeffaf ve katılımcı olması, ihtilafların önlenmesine katkı sağlayabilir.

Sonuç ve Öneriler

Madde 73, mülkiyet hakkının sınırlandırılmasına ilişkin önemli bir düzenleme olup, taşınmaz malikinin haklarının kullanımında dürüstlük kuralına uyma ve komşulara zarar vermeme yükümlülüğünü vurgular. Bu maddenin uygulanmasında, kamu yararı ve özel yarar dengesi gözetilmeli, alternatif çözüm yöntemleri teşvik edilmeli ve imar planları ile mevzuatı daha açık ve anlaşılır bir şekilde düzenlenmelidir. Ayrıca, komşuluk ilişkilerinin geliştirilmesi ve komşular arasında diyalogun teşvik edilmesi, ihtilafların önlenmesine yardımcı olabilir. Bu sayede, mülkiyet hakkının etkin bir şekilde korunması ve toplumun huzur ve refahının sağlanması mümkün olabilir.