Trafik kazaları, günümüzde hem bireysel hem de toplumsal açıdan ciddi sonuçlar doğuran, önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu kazaların hukuki boyutu, esas itibarıyla ceza hukuku ve tazminat hukuku kapsamında değerlendirilmektedir. Trafik kazası sonucu ortaya çıkan cezai ve hukuki sorumluluklar, kusurun niteliğine, ihlal edilen trafik kuralına, kazanın sonuçlarına ve ilgili mevzuata göre farklılık gösterir. Bu makalede, trafik kazalarına ilişkin cezai sorumluluk, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu (TCK) ve 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu (KTK) çerçevesinde ele alınacak, Yargıtay kararları ışığında somut örnekler sunulacaktır.
Trafik Kazalarında Cezai Sorumluluğun Hukuki Dayanakları
Trafik kazalarında cezai sorumluluk, öncelikle TCK'nın "Taksirle Öldürme" başlıklı 85. maddesi ve "Taksirle Yaralama" başlıklı 89. maddesine dayanır. Bu maddeler, trafik kazası sonucu ölüm veya yaralanma meydana gelmesi halinde uygulanacak cezai yaptırımları düzenler. KTK'nın ilgili hükümleri ise (özellikle 47 ila 74. maddeler arası) trafik kurallarına uymamanın idari para cezası gibi yaptırımlarını belirler. Ancak, bu kurallara aykırılık aynı zamanda TCK'daki taksirli suçların oluşmasına da neden olabilir. Örneğin, alkollü araç kullanımı (KTK m.48), hız sınırlarını aşma (KTK m.51), kırmızı ışık ihlali veya diğer trafik kurallarının ihlali gibi durumlar, taksirli suçların oluşmasına zemin hazırlayabilir. Kusurun ağırlığı, kazaya neden olan fiilin niteliği ve sonuçları, cezanın belirlenmesinde kritik rol oynar. Sürücü belgesiz araç kullanmak (KTK m.36) veya yetersiz sürücü belgesi ile araç kullanmak da (örneğin motosiklet ehliyeti ile otomobil kullanmak) kusur oranını etkileyen faktörlerdendir.
Trafik Kazalarında Kusur Durumları ve Cezalar
Trafik kazalarında kusur, temel olarak taksir kavramı üzerinden değerlendirilir. Taksir, dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık sonucu bir zararın meydana gelmesidir. TCK'nın 22. maddesi taksirin tanımını yapar ve basit taksir ile bilinçli taksiri birbirinden ayırır. Basit taksirde, failin öngörülebilir bir sonucu öngörememesi veya öngörse bile istememesi söz konusudur ve ceza daha hafiftir. Bilinçli taksirde ise fail, sonucun gerçekleşebileceğini öngörmüş ancak bu sonucu engellemek için gerekli özeni göstermemiştir. Bu durumda ceza artırılır (TCK m.22/3). Kast ise, failin sonucu bilerek ve isteyerek gerçekleştirmesidir. Trafik kazalarında kastın varlığı nadiren söz konusu olur; genellikle taksirli sorumluluk gündeme gelir. Örneğin, Yargıtay 12. Ceza Dairesi'nin 2017/4788 Esas, 2018/6470 Karar sayılı ilamında, sanığın olay gecesi meskun mahalde seyir halindeyken alkollü olduğu, hızını mahal şartlarına göre ayarlamadığı ve dikkatsizliği sonucu yaya geçidinden geçmekte olan yayaya çarparak ölümüne neden olduğu olayda, sanığın eyleminin bilinçli taksirle ölüme neden olma suçunu oluşturduğuna karar verilmiştir. (Yargıtay 12. Ceza Dairesi, E. 2017/4788, K. 2018/6470, T. 26.06.2018). Bu kararda, sanığın alkollü olması, hız sınırını aşması ve dikkat eksikliği gibi faktörler, bilinçli taksirin varlığına işaret etmektedir.
Yargıtay Kararları Işığında Trafik Kazası Cezaları
Yargıtay, trafik kazalarına ilişkin pek çok kararında kusur oranını, ihlal edilen trafik kurallarını ve cezanın belirlenmesini detaylıca incelemiştir. Yargıtay kararları, özellikle taksirli suçlarda kusur değerlendirmesi ve ceza tayini açısından önemli bir rehber niteliğindedir. Örneğin, Yargıtay 12. Ceza Dairesi'nin 2016/3813 Esas, 2017/4871 Karar sayılı kararında, kırmızı ışıkta geçerek yaya ölümüne neden olan sürücünün kusurlu olduğu ve bilinçli taksirle hareket ettiği belirtilerek cezasının artırılması gerektiği vurgulanmıştır (Yargıtay 12. Ceza Dairesi, E. 2016/3813, K. 2017/4871, T. 22.06.2017). Bu kararda, kırmızı ışık ihlali, sürücünün dikkat ve özen yükümlülüğünü ihlal ettiğinin ve bilinçli taksirin varlığının bir göstergesi olarak değerlendirilmiştir. Benzer şekilde, Yargıtay 12. Ceza Dairesi'nin 2014/15446 Esas, 2015/16749 Karar sayılı ilamında, ehliyetsiz araç kullanarak kazaya neden olan sanığın, bu durumunun kusurunun belirlenmesinde dikkate alınması gerektiği belirtilmiştir (Yargıtay 12. Ceza Dairesi, E. 2014/15446, K. 2015/16749, T. 14.10.2015). Ehliyetsiz araç kullanımı, sürücünün trafik kurallarına uyma yeterliliğinin olmaması nedeniyle kusur oranını artıran bir faktör olarak değerlendirilmektedir. Yargıtay kararları, ceza tayininde somut olayın özelliklerinin ve kusurun derecesinin dikkate alınmasının önemini vurgulamaktadır.
Trafik Kazalarında Tazminat ve Cezai Sorumluluk
Trafik kazalarında cezai sorumluluğun yanı sıra hukuki (tazminat) sorumluluk da söz konusudur. KTK'nın 85. maddesi ve devamı uyarınca, kazaya neden olan sürücü ve araç işleteni, zarar görenlere maddi ve manevi tazminat ödemekle yükümlüdür. Ayrıca, 2918 sayılı KTK'nın 91. maddesi ve ilgili mevzuat uyarınca Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası (ZMMS veya halk arasındaki adıyla trafik sigortası) kapsamında sigorta şirketleri de belirli limitler dahilinde tazminat sorumluluğunu üstlenir. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu'nun 2017/17-878 Esas, 2020/623 Karar sayılı kararında, ZMMS poliçesi kapsamındaki teminat limitleri ve sigorta şirketinin sorumluluğu detaylı bir şekilde açıklanmıştır (Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, E. 2017/17-878, K. 2020/623, T. 16.09.2020). Bu karar, sigorta şirketlerinin sorumluluğunun sınırlarını ve tazminat hesaplamalarında dikkate alınması gereken hususları belirlemesi açısından önemlidir. Tazminat miktarı, zarar görenin uğradığı maddi kayıplar (örneğin, tedavi giderleri, iş gücü kaybı, araç hasarı) ve manevi zararlar (örneğin, duyulan acı, elem, yaşam kalitesindeki düşüş) dikkate alınarak belirlenir. Tazminat davaları, genellikle asliye hukuk mahkemelerinde görülür. Tazminat hesaplamalarında, aktüerya raporları ve bilirkişi incelemeleri önemli rol oynar.
Sonuç ve Öneriler
Trafik kazaları, cezai ve hukuki sonuçları bakımından ciddi bir sorun teşkil etmektedir. Kazaların önlenmesi için trafik kurallarına uyulması, denetimlerin artırılması, sürücü eğitimlerinin iyileştirilmesi ve bilinçlendirme çalışmalarının yaygınlaştırılması gerekmektedir. Cezai yaptırımların caydırıcılığının artırılması ve kusur oranlarının adil şekilde belirlenmesi, trafik güvenliği açısından kritik öneme sahiptir. Yargıtay kararları da bu yönde bir içtihat oluşturmakta ve somut olayın özelliklerine göre değerlendirme yapılmasının önemini vurgulamaktadır. Ayrıca, trafik kazalarına karışan kişilerin hukuki hakları konusunda bilinçlendirilmesi ve tazminat süreçlerinin kolaylaştırılması da önemlidir. Bu amaçla, arabuluculuk gibi alternatif çözüm yöntemlerinin teşvik edilmesi faydalı olabilir. Sonuç olarak, trafik kazalarının azaltılması için hukuki, idari ve toplumsal önlemlerin birlikte ele alınması gereklidir. Sürücülerin psikoteknik değerlendirmelerden geçirilmesi ve riskli sürücülerin tespit edilerek gerekli önlemlerin alınması da kazaların önlenmesinde etkili olacaktır.
```