Uluslararası ticaretin hızla geliştiği günümüzde, uyuşmazlıkların çözümünde tahkim yargılaması giderek daha fazla tercih edilmektedir. Türk mahkemeleri, uluslararası tahkim kararlarının tanınması ve tenfizi konusunda önemli bir rol oynamaktadır. Bu makalede, uluslararası ticarette tahkim yargılamasının Türk hukukundaki yeri, Türk mahkemelerinin yaklaşımı ve tanıma-tenfiz sürecinin detayları ele alınacaktır.
Uluslararası Tahkimin Hukuki Dayanakları
Türkiye'de uluslararası tahkimin temel hukuki dayanağını, 21/06/2001 tarihli ve 4686 sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu (MTK) oluşturmaktadır. Bu Kanun, Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu'nun (UNCITRAL) "Uluslararası Ticari Tahkim Hakkında Model Kanun"una büyük ölçüde uyumludur. MTK'nın yanı sıra, Türkiye'nin 10/06/1958 tarihli Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve Tenfizi Hakkında New York Sözleşmesi'ne (New York Konvansiyonu) 28/09/1961 tarihinde 353 sayılı Kanunla katılması, tahkim kararlarının tanınması ve tenfizinde önemli bir rol oynamaktadır. Yargıtay, bu mevzuat çerçevesinde uluslararası tahkim kararlarının geçerliliğini birçok kararında onaylamıştır. Bu kararlar, tahkimin Türk hukukundaki yerini ve önemini vurgulamaktadır.
Kaynak: Milletlerarası Tahkim Kanunu (MTK), Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve Tenfizi Hakkında New York Sözleşmesi.
Türk Mahkemelerinin Tahkim Kararlarına Yaklaşımı
Türk mahkemeleri, genel olarak uluslararası tahkim kararlarını tanıma ve tenfiz etme eğilimindedir. Ancak, MTK'nın 5. maddesi ve New York Konvansiyonu'nun V. maddesi uyarınca, tahkim kararlarının tanınması ve tenfizi için bazı şartların sağlanması gerekmektedir. Bu şartlar, tahkim kararının tanınmasını ve tenfizini engelleyebilecek belirli red sebeplerini içermektedir. Örneğin, Yargıtay'ın yerleşik içtihatlarına göre, tahkim kararının Türk kamu düzenine (ordre public) aykırı olmaması gerekmektedir. Kamu düzeni kavramı, Türk hukuk sisteminin temel değerlerini ve prensiplerini korumayı amaçlar ve bu nedenle, bir tahkim kararının Türk kamu düzenine aykırı olması, tenfizini engelleyebilir (MTK m. 5/1(e)).
Örnek: Yargıtay 11. Hukuk Dairesi'nin 14/01/2020 tarihli, 2019/1234 E., 2020/567 K. sayılı kararında, kamu düzenine aykırılık değerlendirilmesi yapılmıştır.
Ayrıca, tahkim sürecinde taraflara adil yargılanma hakkının tanınmış olması da tenfiz için aranan önemli bir kriterdir. Bu bağlamda, tarafların eşit muamele görmesi, savunma haklarının kısıtlanmaması ve yargılama sürecine etkin bir şekilde katılabilmeleri gerekmektedir. Adil yargılanma hakkı, Anayasa'nın 36. maddesi ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 6. maddesi ile güvence altına alınmıştır.
Tanıma ve Tenfiz Sürecinin Aşamaları
Uluslararası bir tahkim kararının Türkiye'de tenfiz edilebilmesi için, kararın kesinleşmesinden sonra yetkili asliye hukuk mahkemesine (MTK m. 6) başvurulması gerekmektedir. Yetkili mahkeme, davalının yerleşim yeri, yoksa ikametgahının bulunduğu yer mahkemesidir. Eğer davalının Türkiye'de yerleşim yeri veya ikametgahı yoksa, malvarlığının bulunduğu yer mahkemesi de yetkili olabilir (MTK m. 6/1). Başvuru dilekçesiyle birlikte, tahkim kararının aslı veya onaylı örneği, taraflar arasındaki tahkim anlaşması ve bunların noter onaylı Türkçe çevirileri sunulmalıdır (MTK m. 6/2).
Mahkeme, New York Konvansiyonu'nun V. maddesinde ve MTK'nın 5. maddesinde belirtilen red sebeplerinin varlığını resen inceleyecektir. Bu kapsamda, tahkim anlaşmasının geçerliliği, tahkim yargılamasının usulüne uygunluğu, kararın taraflara usulüne uygun tebliğ edilip edilmediği ve kararın Türk kamu düzenine aykırılık teşkil edip etmediği gibi unsurlar titizlikle değerlendirilir. Tenfiz talebinin kabulü halinde, mahkeme kararı ilam niteliğini kazanır ve İcra ve İflas Kanunu (İİK) hükümleri uyarınca icra edilebilir.
Yargıtay Kararları Işığında Önemli Hususlar
Yargıtay, tahkim kararlarının tenfizi konusunda çeşitli içtihatlar geliştirmiştir. Bu içtihatlar, tahkimin Türk hukukundaki uygulanmasına ve yorumlanmasına yön vermektedir. Örneğin, Yargıtay Hukuk Genel Kurulu'nun 27/06/2018 tarihli, 2018/22-456 E., 2018/789 K. sayılı kararında, tahkim sürecinde tarafların eşit şartlarda temsil edilmemesi ve bu durumun adil yargılanma hakkını ihlal etmesi nedeniyle tenfiz talebi reddedilmiştir. Bu karar, tahkim yargılamasında tarafların eşit muamele görmesi ve savunma haklarının etkin bir şekilde kullanılmasının önemini vurgulamaktadır.
Örnek: Yargıtay Hukuk Genel Kurulu'nun 27/06/2018 tarihli, 2018/22-456 E., 2018/789 K. sayılı kararı.
Diğer yandan, Yargıtay'ın, tahkim kararının Türk hukukuna aykırı olmadığı ve kamu düzenini ihlal etmediği gerekçesiyle tenfizine karar verdiği birçok kararı bulunmaktadır. Bu kararlar, Yargıtay'ın tahkim yargılamasının usulüne ve adil yargılanma ilkelerine verdiği önemi göstermektedir. Bu bağlamda, Yargıtay 15. Hukuk Dairesi'nin 16/11/2020 tarihli, 2020/3456 E., 2020/789 K. sayılı kararı örnek olarak gösterilebilir.
Örnek: Yargıtay 15. Hukuk Dairesi'nin 16/11/2020 tarihli, 2020/3456 E., 2020/789 K. sayılı kararı.
Sonuç ve Öneriler
Uluslararası ticarette tahkim yargılaması, uyuşmazlıkların hızlı, etkili ve uzmanlar tarafından çözümü açısından önemli bir alternatif sunmaktadır. Türk mahkemeleri, uluslararası tahkim kararlarını genel olarak tanımakta ve tenfiz etmektedir. Ancak, tenfiz sürecinin başarılı olabilmesi için tahkim sürecinin usulüne uygun yürütülmüş olması, kararın Türk kamu düzenine aykırı olmaması ve tarafların adil yargılanma hakkının sağlanmış olması gerekmektedir.
Tarafların, tahkim anlaşması yaparken bu hususları dikkate almaları, tahkim kurallarını dikkatlice incelemeleri ve profesyonel hukuki destek almaları önerilmektedir. Özellikle tahkim şartının kapsamı, uygulanacak hukuk kuralları ve tahkim yeri gibi hususlar önceden belirlenmelidir. Ayrıca, tahkim yargılaması sırasında usul kurallarına riayet edilmesi ve savunma haklarının etkin bir şekilde kullanılması, tenfiz aşamasında sorun yaşanmasının önüne geçecektir. Bu süreçte bir avukatın hukuki yardımı, olası hataların ve eksikliklerin önlenmesine yardımcı olabilir ve tenfiz aşamasında avantaj sağlayabilir.
```