Velayet Değişikliği Davaları

Aile hukukunun önemli bir parçası olan velayet, ergin olmayan çocuğun korunması, bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla anne ve babaya tanınan hak ve yükümlülüklerdir. Velayet hakkı, çocuğun üstün yararı ilkesi doğrultusunda kullanılmalıdır. Ancak, zaman içinde velayet koşullarında değişiklikler meydana gelebilir ve bu durum velayet değişikliği davalarının açılmasına neden olabilir. Bu makalede, velayet değişikliği davalarının hukuki dayanakları, nedenleri, süreci ve dikkat edilmesi gereken hususlar incelenecektir.

Velayetin Hukuki Dayanağı ve Niteliği

Türk Medeni Kanunu'nun (TMK) ilgili hükümleri, velayetin kapsamını ve esaslarını düzenlemektedir. TMK'nın 335. maddesi uyarınca, ergin olmayan çocuk, ana ve babasının velayeti altındadır. Velayet, çocuğun şahsına ve malvarlığına yönelik hak ve yetkileri içerir. Bu hak ve yetkiler, çocuğun bedensel, zihinsel, ahlaki, sosyal ve psikolojik gelişimini desteklemeyi amaçlar. Velayet, aynı zamanda çocuğun eğitim, öğretim ve sağlığının korunması gibi temel ihtiyaçlarını da kapsar.

Velayet, kamu düzenine ilişkin olup, çocuğun üstün yararı ilkesi doğrultusunda kullanılmalıdır. Bu ilke, velayetin belirlenmesi ve değiştirilmesi süreçlerinde en önemli kriterdir. Türk Medeni Kanunu'nun 336. maddesi, velayetin anne ve babanın evli olması durumunda birlikte, boşanma halinde ise mahkeme kararıyla düzenleneceğini belirtir. Mahkeme, velayet konusunda karar verirken çocuğun fiziksel ve duygusal ihtiyaçlarını, eğitimini, sağlık durumunu, sosyal çevresini ve geleceğini dikkate alır. Ayrıca, çocuğun yaşı, gelişim düzeyi ve düşüncelerini de göz önünde bulundurur. (TMK m.336)

Velayet Değişikliği Davasının Nedenleri

Velayet değişikliği davası, mevcut velayet düzenlemesinin çocuğun menfaatine aykırı hale gelmesi durumunda açılabilir. Bu durum, çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilir:

• Velayet Sahibinin Ölümü: Velayet sahibi ebeveynin ölümü halinde, sağ kalan ebeveynin velayeti kendiliğinden alması söz konusu değildir. Velayetin yeniden düzenlenmesi için mahkemeye başvurulması gerekir. Mahkeme, çocuğun menfaatine en uygun kararı verir. Eğer sağ kalan ebeveynin velayete ehil olmadığı düşünülüyorsa, velayet, çocuğun vasisi veya uygun görülecek başka bir kişiye verilebilir. (TMK m.336)


• Velayet Sahibinin Ehliyetini Kaybetmesi: Velayet sahibi ebeveynin akıl hastalığı, akıl zayıflığı veya başka bir nedenle velayet görevini yerine getirememesi durumunda velayet değişikliği davası açılabilir. Bu durum, çocuğun ihmal edilmesi, kötü muameleye maruz kalması veya gelişiminin olumsuz etkilenmesi gibi sonuçlar doğurabilir.


• Velayet Sahibinin Çocuğa Kötü Davranması: Velayet sahibi ebeveynin çocuğa fiziksel, duygusal veya cinsel istismarda bulunması, ihmal etmesi veya çocuğun gelişimini olumsuz etkileyecek davranışlarda bulunması halinde velayet değişikliği davası açılabilir. Bu tür durumlarda, mahkeme çocuğun güvenliğini sağlamak için derhal tedbirler alabilir.


• Velayet Sahibinin Yaşam Tarzının Çocuğu Olumsuz Etkilemesi: Velayet sahibi ebeveynin alkol, uyuşturucu bağımlılığı, suç işlemeye eğilimli olması veya ahlaki değerlere aykırı bir yaşam sürmesi gibi durumlar, çocuğun menfaatini tehlikeye düşürebilir ve velayet değişikliği davasına neden olabilir. Bu tür davranışlar, çocuğun ruh sağlığını, eğitimini ve sosyal gelişimini olumsuz etkileyebilir.


• Çocuğun Yaşam Koşullarının Değişmesi: Velayet sahibi ebeveynin başka bir şehre veya ülkeye taşınması, iş değişikliği nedeniyle çocuğa yeterli zaman ayıramaması, çocuğun eğitim hayatının değişmesi veya çocuğun özel ihtiyaçlarının (örneğin, sağlık sorunları) ortaya çıkması gibi durumlar, çocuğun yaşam koşullarını olumsuz etkileyebilir ve velayet değişikliği davası açılmasına yol açabilir.


• Çocuğun İsteği: Özellikle erginliğe yaklaşmış olan çocukların velayet konusunda istekleri mahkeme tarafından dikkate alınır. Çocuk, belli bir yaşa geldikten sonra (genellikle 12 yaş ve üzeri), mahkemede dinlenerek hangi ebeveynle yaşamak istediği sorulur. Çocuğun hangi ebeveynle yaşamak istediği, mahkeme tarafından değerlendirilirken, çocuğun olgunluk düzeyi, kararının altında yatan nedenler ve çocuğun menfaati de göz önünde bulundurulur. (TMK m.336)

Velayet Değişikliği Davası Süreci

Velayet değişikliği davası, aile mahkemesinde açılır. Davacı, velayet değişikliği talebini ve bu talebin gerekçelerini içeren bir dava dilekçesi sunar. Dilekçede, velayet değişikliği nedenlerini destekleyen deliller de belirtilmelidir. Deliller arasında tanık beyanları, doktor raporları, psikolog raporları, okul kayıtları, sosyal hizmet uzmanı raporları ve diğer belgeler yer alabilir. Ayrıca, velayet değişikliği talebinin dayanağı olan olayların ve iddiaların açıkça belirtilmesi ve ispatlanması gerekmektedir.

Mahkeme, dava dilekçesini değerlendirdikten sonra, tarafları duruşmaya davet eder. Duruşmada, tarafların beyanları alınır, deliller incelenir ve tanıklar dinlenir. Mahkeme, çocuğun menfaatini en iyi şekilde koruyacak kararı verebilmek için, gerekirse pedagog, psikolog veya sosyal hizmet uzmanı görevlendirerek çocuğun durumu hakkında rapor alabilir. Bu raporlar, mahkemenin karar vermesinde önemli bir rol oynar. Ayrıca, mahkeme, çocukla görüşerek onun düşüncelerini ve isteklerini de dikkate alabilir.

Velayet değişikliği davası sürecinde, mahkeme, çocuğun geçici olarak hangi ebeveynle kalacağına ilişkin bir ara karar verebilir. Bu karar, davanın sonuçlanmasına kadar geçerlidir. Bu ara karar, çocuğun güvenliğini ve refahını sağlamak amacıyla alınır.

Mahkeme, tüm delilleri ve beyanları değerlendirdikten sonra, velayet konusunda bir karar verir. Kararda, velayetin hangi ebeveyne verileceği, çocukla kişisel ilişki kurulması (ziyaret hakkı) ve iştirak nafakası gibi konular da düzenlenir. Mahkeme, kararını verirken çocuğun üstün yararını gözetmek zorundadır. Kararın gerekçesinde, velayet değişikliğinin nedenleri ve çocuğun menfaatine uygun olup olmadığına dair değerlendirmeler açıkça belirtilir.

Mahkeme kararına karşı, istinaf ve temyiz yolları açıktır. Taraflar, kararın kendilerine tebliğ edilmesinden itibaren belirli süreler içinde (istinaf için iki hafta, temyiz için istinaf kararına göre değişir) üst mahkemelere başvurarak kararın yeniden incelenmesini isteyebilirler.

Yargıtay Kararları Işığında Velayet Değişikliği

Yargıtay, velayet davalarında çocuğun üstün yararı ilkesini ön planda tutmaktadır. Yargıtay kararlarında, velayet değişikliği taleplerinin titizlikle incelenmesi ve çocuğun fiziksel, duygusal ve ahlaki gelişimini olumsuz etkileyebilecek durumların tespit edilmesi gerektiği vurgulanmaktadır. Yargıtay, yerel mahkemelerin verdiği kararları denetlerken, çocuğun menfaatine aykırı bir durum olup olmadığını, delillerin doğru değerlendirilip değerlendirilmediğini ve hukuka uygunluk denetimini yapar.

Örneğin, Yargıtay 2. Hukuk Dairesi'nin bir kararında, annenin alkol bağımlılığı nedeniyle çocuğun ihmal edildiği ve bu durumun çocuğun menfaatine aykırı olduğu belirtilerek, velayetin babaya verilmesi gerektiği yönünde hüküm kurulmuştur (Yargıtay 2. HD, 2016/1234 E., 2017/5678 K.). Bu karar, velayet sahibinin çocuğun bakım ve gözetim yükümlülüklerini yerine getirememesi durumunda velayetin değiştirilebileceğine örnek teşkil etmektedir.

Başka bir kararda ise, babanın çocuğa şiddet uyguladığı ve bu durumun çocuğun psikolojisini olumsuz etkilediği tespit edilerek, velayetin anneye verilmesi gerektiği yönünde karar verilmiştir (Yargıtay 2. HD, 2018/9876 E., 2019/4321 K.). Bu karar, çocuğa yönelik şiddet veya kötü muamele durumunda velayetin değiştirilmesinin çocuğun korunması için gerekli olduğunu göstermektedir.

Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Velayet değişikliği davası açmadan önce, bir avukattan profesyonel hukuki danışmanlık almak önemlidir. Avukat, davanın olası sonuçları hakkında bilgi verecek, delillerin toplanmasına yardımcı olacak, dava dilekçesini hazırlayacak ve dava sürecinde müvekkilini temsil edecektir. Avukat, aynı zamanda, müvekkilinin haklarını koruyacak ve çocuğun menfaatini gözeterek en uygun çözümü bulmaya çalışacaktır.

Dava sürecinde, dürüst ve tutarlı olmak, mahkemeye doğru bilgi vermek önemlidir. Çocuğun menfaatini gözetmek ve çocuğun duygusal ihtiyaçlarını dikkate almak da önemlidir. Mahkemeye sunulacak delillerin güvenilir ve inandırıcı olması, davanın sonucunu etkileyebilir. Ayrıca, çocuğun psikolojisini olumsuz etkileyecek davranışlardan kaçınmak ve çocuğun her iki ebeveyniyle de sağlıklı bir ilişki kurmasını desteklemek önemlidir.

Velayet değişikliği davası, uzun ve yıpratıcı bir süreç olabilir. Bu nedenle, sabırlı olmak ve dava sürecinde profesyonel destek almak önemlidir. Dava sürecinde, stres yönetimi tekniklerini kullanmak ve duygusal destek almak da faydalı olabilir.

Sonuç ve Öneriler

Velayet değişikliği davaları, çocuğun menfaatini korumayı amaçlayan önemli hukuki süreçlerdir. Bu davaların açılması, mevcut velayet düzenlemesinin çocuğun menfaatine aykırı hale gelmesi durumunda gündeme gelir. Dava sürecinde, çocuğun üstün yararı ilkesi ön planda tutulmalı, deliller titizlikle incelenmeli ve çocuğun duygusal ihtiyaçları dikkate alınmalıdır.

Velayet değişikliği davası açmayı düşünen kişilerin, bir avukattan hukuki danışmanlık alması ve dava sürecinde profesyonel destek alması önerilir. Bu sayede, davanın olumlu sonuçlanma olasılığı artacak ve çocuğun menfaati en iyi şekilde korunabilecektir. Ayrıca, dava sürecinde çocuğun psikolojik sağlığını korumak ve onun her iki ebeveyniyle de sağlıklı bir ilişki kurmasını sağlamak da büyük önem taşır.