Hukuki Rehber: Haklarınızı Bilin, Güvende Kalın

Günlük hayatımızda, farkında olsak da olmasak da, sürekli olarak hukukla iç içeyiz. Alışveriş yaparken, seyahat ederken, hatta sosyal medyada gezinirken bile haklarımız ve sorumluluklarımız söz konusu. Bu rehber, hukuki süreçlere aşina olmayanlar için temel bir kılavuz niteliği taşıyor. Amacımız, haklarınızı anlamanıza ve olası sorunlarla karşılaştığınızda ne yapmanız gerektiğine dair size yol göstermek.

Hukukun Temel Kavramları

Hukuku anlamak için bazı temel kavramları bilmek önemlidir. Bunlar arasında kanun, mevzuat, hak, yükümlülük, yaptırım ve yargı yer alır. Kanunlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) tarafından çıkarılan ve Cumhurbaşkanı tarafından onaylanarak Resmi Gazete'de yayımlanan, herkesin uymak zorunda olduğu genel ve soyut kurallardır. Mevzuat ise kanunlar, Cumhurbaşkanlığı kararnameleri, yönetmelikler, tüzükler (tüzükler 2017 Anayasa değişikliği ile kaldırılmıştır) gibi tüm hukuk kurallarını kapsar. Her bireyin doğuştan sahip olduğu ve Anayasa ile güvence altına alınan temel hak ve özgürlükleri vardır. Hakların yanı sıra, her bireyin yerine getirmesi gereken yükümlülükleri de bulunur. Hukuka aykırı davranışların ise yaptırımları vardır. Yargı ise, hukuki uyuşmazlıkları çözmekle görevli olan bağımsız ve tarafsız mahkemeler aracılığıyla yerine getirilir. (Bkz. www.mevzuat.gov.tr)

Sözleşmeler ve Hukuki Önemi

Günlük hayatımızda birçok sözleşme yaparız. Bir ekmek almak da bir sözleşmedir, bir ev kiralamak da. Sözleşmeler, taraflar arasında hak ve yükümlülükler doğuran hukuki anlaşmalardır. Türk Borçlar Kanunu'nun 1. maddesine göre, "Sözleşme, tarafların karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanlarıyla kurulur." Sözleşme yaparken dikkat edilmesi gereken en önemli husus, sözleşmenin şartlarını dikkatlice okumak ve anlamaktır. Özellikle uzun vadeli ve önemli sözleşmelerde, bir avukattan hukuki danışmanlık almak faydalı olabilir. Sözleşmelerin yazılı olması, ileride çıkabilecek anlaşmazlıkların çözümünde ispat kolaylığı sağlar. Ancak bazı sözleşmelerin geçerliliği için yazılı şekil şartı aranır (örneğin, taşınmaz satış sözleşmesi). Yargıtay 13. Hukuk Dairesi'nin 2017/3546 E., 2018/5948 K. sayılı kararında da belirtildiği gibi, "Sözleşmelerin yorumunda dürüstlük kuralı (Medeni Kanun madde 2) esas alınmalıdır." Dürüstlük kuralı, tarafların sözleşmeden doğan haklarını kullanırken ve borçlarını ifa ederken dürüst ve makul davranmalarını gerektirir.

Tüketici Hakları

Tüketici olarak, satın aldığımız mal ve hizmetlerde belirli haklara sahibiz. Bu haklar, 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ile güvence altına alınmıştır. Ayıplı bir mal veya hizmet aldığımızda, malın iadesini, onarılmasını, bedelinin indirilmesini veya sözleşmeden dönme (fesih) hakkımızı kullanabiliriz (TKHK m. 11). Tüketici haklarımızı bilmek ve gerektiğinde kullanmak, mağduriyet yaşamamızı önleyebilir. Tüketici hakem heyetleri (değeri belirli miktarın altındaki uyuşmazlıklar için zorunlu başvuru yeridir) ve tüketici mahkemeleri, tüketici uyuşmazlıklarının çözümünde önemli rol oynar. Tüketici hakem heyetlerine başvurular, e-Devlet üzerinden veya doğrudan yapılabilir.

Kişisel Verilerin Korunması

Günümüzde kişisel veriler, her zamankinden daha değerli hale geldi. Kişisel verilerin korunması, temel bir insan hakkıdır. 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK), kişisel verilerin işlenmesi, saklanması ve aktarılmasına ilişkin kuralları düzenler. Kişisel verilerimizin izinsiz olarak kullanılması veya paylaşılması durumunda, KVKK kapsamında Kişisel Verileri Koruma Kurulu'na (KVKK) şikayette bulunabilir ve ayrıca yasal yollara başvurabiliriz. Özellikle internet üzerinde kişisel verilerimizi paylaşırken dikkatli olmalı ve gizlilik ayarlarımızı kontrol etmeliyiz. Ayrıca, veri sorumlularının (kişisel verileri işleyen gerçek veya tüzel kişiler) aydınlatma yükümlülüğü bulunmaktadır (KVKK m. 10). Veri sorumluları, kişisel verileri işlemeden önce ilgili kişileri bilgilendirmekle yükümlüdür.

Ceza Hukuku ve Haklarımız

Ceza hukuku, suç olarak kabul edilen davranışları ve bu davranışlara uygulanacak yaptırımları düzenler. Bir suçla itham edildiğimizde, savunma hakkımız vardır. Bu hak, bir avukat tutma (özellikle belirli suçlarda zorunlu müdafi atanır), susma hakkını kullanma (TCK m. 148), delillerin toplanmasını isteme gibi birçok güvenceyi içerir. Ceza yargılaması sürecinde, adil yargılanma hakkımızın ihlal edilmemesi önemlidir. Adil yargılanma hakkı, Anayasa'nın 36. maddesi ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 6. maddesi ile güvence altına alınmıştır. Anayasa'nın 38. maddesi, "Kimse, işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz; kimseye suçu işlediği zaman kanunda o suç için konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez" hükmünü içerir. Bu ilke, "kanunsuz suç ve ceza olmaz" ilkesi olarak bilinir.

Örnek Yargıtay Kararı

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu'nun 2015/19-2362 E., 2017/1135 K. sayılı kararında, "Hukuk devletinde, yargı kararlarının uygulanması zorunludur. Yargı kararlarının uygulanmaması, hukuk devletinin temel ilkelerine aykırılık teşkil eder." denilmektedir. Bu karar, yargı kararlarının önemini ve uygulanmasının gerekliliğini vurgulamaktadır. Yargı kararlarının uygulanmaması durumunda, İcra ve İflas Kanunu hükümleri çerçevesinde cebri icra yoluyla kararın yerine getirilmesi sağlanabilir.

Sonuç ve Öneriler

Hukuk, karmaşık ve sürekli değişen bir alan olsa da, temel haklarımızı bilmek ve bu hakları korumak hepimiz için önemlidir. Bu rehberde, hukukun temel kavramlarına, sözleşmelere, tüketici haklarına, kişisel verilerin korunmasına ve ceza hukukuna değindik. Unutmayın, hukuki bir sorunla karşılaştığınızda, bir avukattan hukuki danışmanlık almak en doğru adım olacaktır. Ayrıca, Türkiye Barolar Birliği'nin internet sitesinden (www.barobirlik.org.tr) bulunduğunuz ildeki baroya ulaşabilir ve adli yardım hizmetlerinden faydalanabilirsiniz (şartları taşımanız halinde). Haklarınızı bilin, güvende kalın!