Zamanaşımı Süreleri ve Durduran Sebepler: Hak Kaybına Uğramamak İçin Bilmeniz Gerekenler

Hukuk dünyasında sıklıkla karşımıza çıkan ve hak sahipleri için büyük önem taşıyan kavramlardan biri de zamanaşımıdır. Zamanaşımı, bir hakkın kanunda öngörülen süre içinde kullanılmaması halinde, o hakkın dava yoluyla talep edilebilme veya icra takibi yapılabilme olanağının ortadan kalkmasıdır. Bu rehberimizde, zamanaşımı sürelerini ve bu sürelerin işlememesine neden olan durduran sebepleri günlük bir dille ve somut örneklerle açıklayacağız. Amacımız, haklarınızı korumanıza yardımcı olmak ve olası hak kayıplarının önüne geçmektir.

Zamanaşımı Nedir?

Zamanaşımı, alacaklının hakkını talep etmede gösterdiği ihmal sonucu, borçlunun belli bir süre geçtikten sonra borcunu ifa etmeme hakkı kazanmasını sağlayan bir hukuki kurumdur. Türk Borçlar Kanunu (TBK) başta olmak üzere çeşitli kanunlarda zamanaşımına ilişkin düzenlemeler bulunmaktadır. Zamanaşımı, bir def'i (savunma) olup, hakim tarafından kendiliğinden dikkate alınmaz; borçlu tarafından ileri sürülmesi gerekir. Borçlu, zamanaşımı def'ini ileri sürmezse, hakim borcun varlığını kabul ederek hüküm kurar.

Zamanaşımı Süreleri Nelerdir?

Zamanaşımı süreleri, alacak türüne göre farklılık göstermektedir. TBK'da genel zamanaşımı süresi 10 yıl olarak belirlenmiştir (TBK m. 146). Ancak, bazı özel alacaklar için daha kısa zamanaşımı süreleri öngörülmüştür. İşte bazı önemli zamanaşımı süreleri:

• Genel Zamanaşımı: 10 yıl (TBK m. 146)


• 5 Yıllık Zamanaşımı: Kira alacakları, faiz alacakları, ücret alacakları, nafaka alacakları (nafaka alacaklarında Yargıtay'ın farklı görüşleri bulunmaktadır. Bir görüşe göre birikmiş nafaka alacakları 10 yıllık genel zamanaşımına tabidir), otel ve lokanta hesapları (TBK m. 147)


• 2 Yıllık Zamanaşımı: Seyahat sözleşmelerinden doğan alacaklar (6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu m. 1264)


• 1 Yıllık Zamanaşımı: Taşıma işlerinden doğan alacaklar (TTK m. 1327), sigorta tazminat alacakları (TTK m. 1420)

Örnek: Ahmet, Mehmet'e 10.000 TL borç vermiştir. Eğer Ahmet, Mehmet'ten bu borcu 10 yıl içinde talep etmezse, borç zamanaşımına uğrar ve Mehmet, Ahmet'e karşı zamanaşımı def'ini ileri sürerek borcu ödemekten kaçınabilir. Ancak, Mehmet borcu ödemeyi kabul ederse, zamanaşımı def'ini ileri sürmekten vazgeçmiş olur.

Zamanaşımını Durduran Sebepler Nelerdir?

Zamanaşımının işlemeye başlamaması veya başlamış olan zamanaşımının durması, bazı özel durumların varlığı halinde mümkündür. Zamanaşımını durduran sebepler, TBK'da düzenlenmiştir (TBK m. 153). Bu sebeplerin varlığı halinde, zamanaşımı süresi işlemeye başlamaz veya başlamışsa durur ve bu sebeplerin ortadan kalkmasıyla zamanaşımı süresi yeniden işlemeye başlar. Durma süresince, zamanaşımı işlemeye başlamaz; durma sebebinin ortadan kalkmasıyla zamanaşımı kaldığı yerden işlemeye devam eder.

Zamanaşımını durduran bazı önemli sebepler şunlardır:

• Hak sahibinin borçlusu üzerinde velayet hakkına sahip olması: Velayet devam ettiği sürece, velayet altındaki çocuğun velisi aleyhine olan alacakları zamanaşımına uğramaz. (TBK m. 153/1-a)


• Hak sahibinin borçlusu üzerinde vesayet veya kayyımlık hakkına sahip olması: Vesayet veya kayyımlık devam ettiği sürece, vesayet veya kayyımlık altındaki kişinin vasisi veya kayyımı aleyhine olan alacakları zamanaşımına uğramaz. (TBK m. 153/1-b)


• Alacaklı ile borçlu arasında evlilik birliğinin devam etmesi: Evlilik birliği devam ettiği sürece, eşlerin birbirlerinden olan alacakları zamanaşımına uğramaz. (TBK m. 153/1-c)


• Alacağı kanunen temsilcisi vasıtasıyla takip etme imkanı bulunmayanların alacakları: Örneğin, akıl hastalığı nedeniyle vasi atanması gereken bir kişinin alacakları, vasi atanana kadar zamanaşımına uğramaz. (TBK m. 153/1-d)


• Borcun yerine getirilmesine ilişkin bir dava açılması veya icra takibi yapılması: Dava açılması veya icra takibi yapılması halinde, zamanaşımı durmaz, kesilir. (TBK m. 154)

Örnek: Ayşe, babası Veli'den bir miktar para almıştır. Veli, Ayşe'nin velayetine sahip olduğu sürece, bu alacak zamanaşımına uğramaz. Velayet sona erdikten sonra zamanaşımı süresi işlemeye başlar.

Zamanaşımını Kesen Sebepler Nelerdir?

Zamanaşımını kesen sebepler TBK m. 154'te düzenlenmiştir. Zamanaşımının kesilmesi demek, o ana kadar işlemiş olan sürenin dikkate alınmaması ve zamanaşımının kesildiği andan itibaren yeniden başlaması demektir. Zamanaşımını kesen haller şunlardır:

• Borçlu borcu ikrar ederse (örneğin, borcu olduğunu yazılı olarak kabul ederse veya faiz ödemesi yaparsa)


• Alacaklı, borçluya karşı dava açarsa veya icra takibi yaparsa.


• Alacaklı, iflas masasına başvurursa.

Örnek: Mehmet, Ahmet'e olan borcunu 8 yıl boyunca ödememiştir. Bu durumda, genel zamanaşımı süresinin (10 yıl) dolmasına 2 yıl kalmıştır. Ancak, Mehmet bu süre içinde Ahmet'e borcunun bir kısmını öderse (borcu ikrar etmiş sayılır), zamanaşımı kesilir ve 10 yıllık zamanaşımı süresi yeniden işlemeye başlar.

Yargıtay Kararları Işığında Zamanaşımı

Yargıtay, zamanaşımı konusunda birçok emsal karar vermiştir. Bu kararlar, zamanaşımı sürelerinin ve durduran/kesen sebeplerin yorumlanmasında önemli bir rol oynamaktadır. Örneğin, Yargıtay bir kararında, "Zamanaşımı, hakkın özünü ortadan kaldırmayan, sadece dava yoluyla talep edilmesini engelleyen bir savunma aracıdır." şeklinde bir değerlendirme yapmıştır. Bu karar, zamanaşımının hak sahipleri açısından ne kadar önemli olduğunu göstermektedir.

Yargıtay'ın bir diğer kararında ise, "Zamanaşımının durması sebepleri sınırlı sayıda olup, kanunda açıkça belirtilmiştir. Bu sebeplerin dışında bir durumun zamanaşımını durdurduğunun kabulü mümkün değildir." denilmektedir. Bu karar, zamanaşımını durduran sebeplerin yorumlanmasında titiz davranılması gerektiğini vurgulamaktadır.

Zamanaşımından Nasıl Kaçınılır?

Zamanaşımından kaçınmak için dikkat edilmesi gereken bazı önemli noktalar şunlardır:

• Alacaklarınızı düzenli olarak takip edin ve zamanaşımı sürelerini not alın.


• Zamanaşımı süresi dolmadan önce alacağınızı talep edin.


• Gerekirse, dava açarak veya icra takibi başlatarak zamanaşımını kesin.


• Alacaklı ve borçlu arasındaki ilişkiyi etkileyen (evlilik, velayet vb.) durumları dikkate alın.


• Hukuki danışmanlık alarak haklarınızı koruyun.


• Borçlu ile alacaklı arasında yapılan sözleşmelerde zamanaşımı sürelerine ilişkin özel hükümler bulunabilir, bu nedenle sözleşmeleri dikkatlice inceleyin.

Sonuç ve Öneriler

Zamanaşımı, hak sahipleri için önemli bir risk oluşturmaktadır. Bu nedenle, zamanaşımı sürelerini, durduran ve kesen sebepleri iyi bilmek ve alacaklarınızı zamanında talep etmek büyük önem taşımaktadır. Bu rehberimizde, zamanaşımı konusunda temel bilgileri ve dikkat edilmesi gereken noktaları sizlerle paylaştık. Unutmayın, haklarınızı korumak için bilinçli olmak ve gerektiğinde hukuki destek almak en doğru yoldur. Hukuki bir sorunla karşılaştığınızda, bir avukata danışarak haklarınızı öğrenmeniz ve en uygun çözüm yolunu bulmanız önemlidir.