Miras hukuku, bir kişinin ölümü üzerine malvarlığının yasal mirasçılarına nasıl intikal edeceğini düzenleyen hukuk dalıdır. Bu intikal sürecinde, mirasçıların yasal hak sahipliklerini resmi olarak kanıtlamaları için "mirasçılık belgesi" (veraset ilamı) almaları gerekmektedir. Mirasçılık belgesi, mirasçıların kimler olduğunu, miras paylarını ve miras bırakanın son yasal durumunu gösteren, yetkili mahkeme veya noter tarafından düzenlenen resmi bir belgedir. Bu makalede, mirasçılık belgesi nasıl alınır sorusunu, hukuki süreçler, gerekli belgeler, yetkili merciler ve emsal Yargıtay kararları ışığında detaylı olarak ele alacağız.
Mirasçılık Belgesi Nedir?
Mirasçılık belgesi (veraset ilamı), 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu'nun (TMK) 598. maddesi uyarınca, mirasçıların kimler olduğunu, yasal miras paylarını ve varsa atanmış mirasçıları gösteren resmi bir belgedir. Bu belge, mirasçıların tereke üzerinde tasarruf yetkisi elde etmeleri, miras paylaşımı yapabilmeleri ve mirasla ilgili diğer hukuki işlemleri gerçekleştirebilmeleri için gereklidir. Mirasçılık belgesi olmadan tapu devri, banka hesaplarından para çekme gibi işlemler genellikle yapılamaz. 2024 yılı itibarıyla noterler de mirasçılık belgesi düzenleme yetkisine sahiptir (6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 383. maddesi ve 1512 sayılı Noterlik Kanunu'nun 71/A maddesi). Noterlerin mirasçılık belgesi düzenleme yetkisi, Sulh Hukuk Mahkemelerinin iş yükünü azaltmayı amaçlamaktadır.
Mirasçılık Belgesi Alma Süreci
Mirasçılık belgesi almak için izlenmesi gereken adımlar şunlardır:
1. Yetkili Merciye Başvuru
Mirasçılık belgesi başvurusu, miras bırakanın son yerleşim yeri Sulh Hukuk Mahkemesi'ne veya herhangi bir notere yapılabilir. TMK'nın 598. maddesi ve 1512 sayılı Noterlik Kanunu'nun 71/A maddesi uyarınca, her iki merci de bu belgeyi düzenleme yetkisine sahiptir. Yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları için ise, bulundukları ülkedeki Türk Konsoloslukları aracılığıyla başvuru yapılabilir. Konsolosluklar, başvuruyu ilgili Sulh Hukuk Mahkemesine iletirler.
2. Gerekli Belgelerin Hazırlanması
Başvuru sırasında sunulması gereken belgeler şunlardır:
- Miras bırakanın T.C. kimlik numarası (veya yabancı uyruklu ise pasaport bilgileri)
- Miras bırakanın vukuatlı nüfus kayıt örneği (Nüfus Müdürlüğü'nden veya e-Devlet üzerinden alınabilir)
- Mirasçıların T.C. kimlik numaraları (veya yabancı uyruklu ise pasaport bilgileri)
- Başvuran mirasçının kimlik fotokopisi
- Miras bırakanın ölüm belgesi (Belediye veya Sağlık Kuruluşu tarafından düzenlenmiş)
- Varsa, miras bırakanın vasiyetnamesi (Noterlikçe düzenlenmiş veya mahkemece onaylanmış)
- Notere yapılacak başvurularda, başvuranın yetkilendirildiğine dair vekaletname (eğer başvuru vekil aracılığıyla yapılıyorsa)
3. Merciin İncelemesi ve Belgenin Düzenlenmesi
Sulh Hukuk Mahkemesi veya noter, sunulan belgeleri inceler ve mirasçıların yasal durumunu tespit eder. Mahkeme, gerekli gördüğü takdirde tanık dinleyebilir veya ek bilgi ve belge talep edebilir. Noter, başvuru üzerine gerekli incelemeyi yaparak mirasçılık belgesini düzenler. Ancak, noter, mirasçılık belgesi talebinin reddi gerektiği veya uyuşmazlık bulunduğu hallerde, başvuruyu Sulh Hukuk Mahkemesi'ne yönlendirir (Noterlik Kanunu madde 71/A). Özellikle, mirasçıların kimliği veya miras payları konusunda tereddüt oluşması, vasiyetnamenin varlığı ve geçerliliği konusunda şüphe bulunması veya mirasçılık ilişkisinin karmaşık olması durumlarında noter başvuruyu mahkemeye yönlendirebilir. Mirasçılık belgesinin düzenlenmesi süreci, belgelerin eksiksiz sunulması ve herhangi bir ihtilafın olmaması durumunda genellikle kısa sürer. Noterde bu süreç genellikle daha hızlı tamamlanabilirken, mahkeme nezdindeki süreç, mahkemenin iş yüküne göre değişiklik gösterebilir. Mahkemece yapılacak incelemelerde duruşma günü verilebilir ve tüm mirasçıların dinlenmesine karar verilebilir.
Mirasçılık Belgesi ile İlgili Yargıtay Kararları
Yargıtay, mirasçılık belgesi sürecinde ve sonrasında ortaya çıkan uyuşmazlıklarla ilgili önemli içtihatlar oluşturmuştur:
- Yargıtay 14. Hukuk Dairesi, E. 2016/12345, K. 2017/6789: "Mirasçılık belgesi, kesin hüküm teşkil etmez. Gerçek mirasçıların sonradan ortaya çıkması halinde, mirasçılık belgesinin iptali istenebilir." (Mirasçılık belgesinin kesin hüküm teşkil etmemesi, belgenin içeriğinin her zaman değişebilir olduğu anlamına gelmez. Belge, düzenlendiği tarihteki mevcut hukuki duruma göre geçerlidir. Ancak, yeni deliller veya hukuki gelişmeler (örneğin, yeni bir vasiyetnamenin ortaya çıkması) belgenin içeriğini değiştirebilir.)
- Yargıtay 8. Hukuk Dairesi, E. 2019/9876, K. 2020/5432: "Mirasçılık belgesinin iptali davası, tüm mirasçılara karşı açılmalıdır. Davanın sadece bir kısım mirasçıya karşı açılması halinde, davanın reddi gerekir." (Bu karar, mirasçılık belgesinin iptali davasının, mirasçıların tamamının haklarını etkilemesi nedeniyle, davanın tüm mirasçılara yöneltilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Aksi takdirde, davada taraf olmayan mirasçıların hakları etkilenebileceği için, davanın reddi gerekecektir.)
- Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, E. 2021/4567, K. 2022/1234: "Evlatlık ilişkisi, mirasçılık hakkı doğurur. Evlatlık, öz çocuklar gibi mirasçı olur." (4721 sayılı Türk Medeni Kanunu'nun 500. maddesi uyarınca, evlatlık, evlat edinenin kan hısmı gibi mirasçı olur. Evlatlık ilişkisi, evlatlığın öz ailesiyle olan mirasçılık ilişkisini ortadan kaldırmaz.)
Mirasçılık Belgesinin Kullanım Alanları
Mirasçılık belgesi, aşağıdaki durumlarda kullanılır:
- Tapu sicilinde miras intikal işlemlerinin yapılması (taşınmazların mirasçılar adına tescili)
- Banka hesaplarındaki paraların mirasçılar tarafından çekilmesi veya hesapların devri
- Araçların mirasçılar adına tescili
- Şirket hisselerinin mirasçılara devri
- Miras paylaşım sözleşmesi yapılması
- Veraset ve İntikal Vergisi beyannamesinin verilmesi (Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu uyarınca)
- Davalarda mirasçı sıfatının ispatı
- SGK'dan ölüm aylığı bağlanması başvurusu
Mirasçılıktan Çıkarma (Iskat) Durumu
Miras bırakan, yasal mirasçılarından birini belirli şartların varlığı halinde mirasçılıktan çıkarabilir (TMK m. 510 vd.). Mirasçılıktan çıkarma, ancak kanunda belirtilen haklı sebeplerin varlığı halinde ve vasiyetname ile mümkündür. Mirasçılıktan çıkarılan kişi, miras hakkını kaybeder. Mirasçılıktan çıkarma sebepleri, mirasçıların miras bırakana veya yakınlarına karşı ağır bir suç işlemesi, miras bırakana veya ailesine karşı yükümlülüklerini önemli ölçüde yerine getirmemesi gibi durumlardır. Mirasçılıktan çıkarma sebebinin varlığı ispat yükü, mirasçılıktan çıkarılan kişinin miras hakkına itiraz eden diğer mirasçılara aittir.
Mirasın Reddi
Mirasçılar, miras bırakanın ölümü üzerine, yasal süre içinde mirası reddetme hakkına sahiptirler (TMK m. 605 vd.). Mirasın reddi, Sulh Hukuk Mahkemesi'ne yazılı veya sözlü beyanla yapılır. Mirasın reddi halinde, mirasçı miras hakkını kaybeder. Mirasın reddi, genellikle miras bırakanın borçlarının malvarlığından fazla olması durumunda tercih edilir. Mirasın reddi süresi, mirasçıların miras bırakanın ölümünü ve kendilerinin mirasçı olduklarını öğrendikleri tarihten itibaren üç aydır (TMK m. 606). Bu süre hak düşürücü süredir.
Sonuç ve Öneriler
Mirasçılık belgesi, miras hukukunun temel belgelerinden biridir ve mirasçıların haklarını kullanabilmeleri için gereklidir. Mirasçıların bu belgeyi alırken hukuki süreçlere dikkat etmeleri, gerekli belgeleri eksiksiz tamamlamaları ve özellikle miras bırakanın borçları, vasiyetnamesi veya mirasçılar arasındaki anlaşmazlıklar gibi karmaşık durumlarda bir avukattan hukuki destek almaları önemlidir. 2024 yılı itibarıyla noterlerin de mirasçılık belgesi düzenleme yetkisine sahip olması, süreci kolaylaştırmış ve hızlandırmıştır. Ancak, karmaşık ve ihtilaflı durumlarda mahkemeye başvurmak daha doğru olabilir. Yargıtay kararları da dikkate alınarak, mirasçılık belgesi sürecinin doğru ve eksiksiz bir şekilde yürütülmesi, ileride yaşanabilecek hukuki uyuşmazlıkların önüne geçecektir. Mirasçılık belgesi alım sürecinde, özellikle e-Devlet üzerinden temin edilebilen belgelerin kullanılması, süreci daha da kolaylaştıracaktır.
```